«آتش بزرگ كردن» يا «تشمس»، در روز اردیبهشت ماه اردیبهشت
ارديبهشت امشاسپند، فروزهي راستي بيپايان است و آتش، نمودي از روشنايي بيكران خداوندي است. ارديبهشت امشاسپند، موكل و پاسدار آتش در جهان مادي است. از همين روي است كه با فرا رسيدن اين ماه، آيين «تش مس» برپا ميشود.
روز ارديبهشتامشاسپند از ماه ارديبهشت، روز آذرايزد، روز سروشايزد و ورهرامايزد، روزهايي هستند كه ما بهدینان باور داريم كه برای بزرگ كردن آتش، نيكو است.
در اوستاي «برساد» چنين ميخوانيم: به خشنودي ارديبهشت بلند و آذر و سروش و ورهرام. به هر يك از امشاسپندان، سه ايزد منسوب هستند، كه اين ايزدها، ياوران و همكاران امشاسپند، به شمار ميآيند. آذر و سروش و ورهرام، سه ايزد منسوب به ارديبهشت امشاسپند و ياوران اين امشاسپند هستند. از همين روي در ماه ارديبهشت به ويژه در روز ارديبهشت، روز آذر، روز سروش و روز ورهرام،
آيين «تشمس» را به جاي ميآوريم.
موبد مهربان فيروزگري دربارهي اين آيين، میفرمایند:
«به هر روي همهي زرتشتيان خود را در برابر روشني و پابرجايي آتش آتشكدهها، مسوول می دانسته اند، و خودشان را در تهيهي خوراك آتش و هر آنچه در پيوند با اين آتش سپند است، نیز مسوول ميدانستهاند، اما گهگاه پيش ميآمده كه توانش را نداشتهاند بنابراين با بهجا آوردن آيين «بزرگ كردن آتش» باور بر اين بوده كه هرچه كوتاهي در نگهداري آتش كردهاند، جبران ميشود.»
موبد فيروزگري گفت: «زرتشتيان همواره ثواب برگزاري اين آيين را به اندازهي ساخت يك درمهر ميدانستهاند.»چگونگی برپایی آیین تشمس:
براي برپايي چنين آييني، موبد از شب پيش از برپايي مراسم (گاه اُشهن)، خواندن «يسنا» را آغاز ميكند. يسنا بر آتش خوانده ميشود و اين آتش در روز برگزاري آيين «تشمس»، به آتش آتشكده ميپيوندد.
اين آيين به سادگي و به زيبايي، امشاسپندان را به تصوير ميكشد. ٦ آجر بر روي زمين چيده ميشود؛ يكي از آجرها بيرون از جايگاه آتش است و ٥ آجر ديگر به ترتيب درون جايگاه آتش تا پاي آپریگون آتش درون آتشكده، چيده ميشوند.
بر روي هركدام از اين آجرها، دستهاي «سرفت» (ساقههاي بلند گندم) ميگذارند و از آتشي كه درون آتشدان كوچكي است كه شب گذشته، موبد بر آن يسناخواني كردهاست، بر اين سرفتها، به ترتيب آتش مينهند تا به آتش سپند آتشدان آتشكده برسند.
از آجر نخست آغاز ميكنند كه گويي پلهي نخست است، پلهي وهمنامشاسپند. آتش از اين پله به كمك سرفتها به پلهي بعدي يعني ارديبهشت امشاسپند، پس از آن به پلهي سوم يا شهريور امشاسپند، سپس پلهي پنجم، خورداد امشاسپند، پس از پلهي پنجم به پلهي ششم يا امرداد امشاسپند منتقل ميشود و سرانجام به آتش آتشكده كه نمادي از روشنايي بيپايان است، ميرسد.در اين آيين به ترتيب، ٦ گامي را كه به باور ما زرتشتيان، بايد يكي يكي، پشت سر گذاشته شود تا در ذات روشنايي بيپايان، محو شويم، به زيبايي به نمايش در ميآيد. از انديشهي نيك يا وهمن آغاز ميكنيم تا به بيمرگي يا امرداد كه پلهي ششم است برسيم و سرانجام به روشنايي بيپايان بپيونديم.
موبد موبدان رستم شهزادی دربارهي آتش ميگويد:«ما زرتشتیان پروردگار را «نورالانوار» یا «شیدانشید» مینامیم و براین باوریم که هر نوری، ذرهای از روشنایی بیکران پروردگار است و یکی از مظاهر بیپایان اوست که به لطف و مرحمت او بهرهی آدمیان شده و هستیبخشترین عنصر روی زمین است. گلها، درختان و گیاهان به سوی نور رشد میکنند و در نور، ادامهی زندگی برایشان ممکن است. انسان نیز تنها در کنار نور میتواند به هستی خود ادامه بدهد.»
زرتشتيان با «تش مس» كردن بر اين باورند كه آتش وجودي خويش را نيرو ميبخشند.