جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

^{جشن آبانگان}

^{دهمین روز گاهشمار زرتشتی به نام " آبان"  برابر با ۴ آبان در گاهشمار خورشیدی}

^{«... اینک آب ­ها را می ­ستاییم، آب­ های فروچکیده و گردآمده و روان شده­ و خوب کـُنش ِ اهورایی را...»} 

^{(یسنا - هـات ۳۸  - بند ۳ )ا}

^{«جشن آبانگان» جشنی است در گرامی داشت ستاره­ ی روان (سیاره) درخشان «اَنَهیتَه / آناهید (زهره)» و رود پهناور و خروشان « اردوی / آمو (آمودریا) »، و بعدها ایزدبانوی بزرگ «آب»­ها در ایران. «اَردوی سوره اَناهیتا» ایزد‌بانویی ایرانی بسیار برجسته ­ای است كه نقش مهمی در آیین­ های ایرانی دارد و پیشینه ­ی ستایش و بزرگداشت این ایزد بانو در فرهنگ ایرانی به دوره ­های پیش از زرتشتی در تاریخی ایران می­ رسد.}

^{بخش بزرگی در کتاب اوستا به نام «آبان یشت » (یشت پنجم) که یکی از باستانی ­ترین ِیشت­ ها می­ باشد به این ایزد بانو اختصاص دارد، در این یشت، او زنی است جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، كمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره ­ی هشت گوش بر سر، كفش­ هایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی. اَناهید گردون ه­ای دارد با چهار اسب سفید، اسب­ های گردونه ­ی او ابر، باران، برف و تگرگ هستند .او در بلندترین طبقه ­ی آسمان جای گزیده است و بر كرانه­ ی هر دریاچه ­ای، خانه­ ای آراسته، با سد پنجره­ ی درخشان و هزار ستون خوش تراش دارد. او از فراز ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو می­ باراند.}

^{نیایشگاه­ های آناهیتا معمولا در كنار رودها برپا می­ شده و زیارتگاه ­هایی كه امروزه با اسامی دختر و بی بی مشهور هستند و معمولا در كنار آن­ها آبی جاری است، می­ توانند بقایای آن نیایشگاه­ ها باشند. برخی حتی سفره­ های نذری با نام بی بی (همچون بی بی سه شنبه) را بازمانده­ ی آیین­ های مربوط به آناهیتا می ­دانند.}

^{آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه­ ی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه­ ی بابلی، به شمار می­ رود.}

^{واژه­ ی «آب» که جمع آن «آبان» است در اوستا و پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه» و در فارسی هخامنشی «آپی» می­ باشد. این آخشیج (عنصر) همانند آخشیج­ های اصلی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آیین ­های ایرانیان باستان مقدس است و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار آخشیج امشاسپندی (فرشته) ویژه نامگذاری شده است. به گواهی اوستا و نامه ­های دینی پهلوی، ایرانیان آخشیج ­های چهارگانه را که پایه ­ی نخستین زندگی است، می ­ستودند.}

^{در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه ­ها، فرشته­ ی آب را نیایش می ­کنند. ایرانیان کهن آب را پاک (مقدس) می­شمردند و هیچ­گاه آن­را آلوده نمی ­کردند و آبی را که اوصاف سه ­گانه ­اش (رنگ - بو - مزه) دگرگون می­ شد برای آشامیدن و شستشو به­ کار نمی­ بردند.}

^{هرودوت می­ آورد:}

^{«... ایرانیان در میان آب ادرار نمی ­کنند، آب دهان و بینی در آن نمی­ اندازند و در آن دست و روی نمی­ شویند ...»}

^{پاسترابون، جغرافیدان یونانی نیز می ­آورد:}

^{«...ایرانیان در آب روان، خود را شستشو نمی­ دهند و در آن لاشه، مردار و آن­چه که نا پاک است نمی­ اندازند...»}

^{در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می­ خوانیم:}

^{«... آبان روز دهم آبان ماه است و آن را عید می­دانند که به جهت همراه بودن دو نام، آبانگان می­ گویند. در این روز " زو " پسر طهماسپ از سلسله ­ی پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قنات ­ها و نهرها و بازسازی آن­ها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفت­گانه خبر رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک - آژی دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند...»}

^{در روایت دیگرى آمده است كه پس از هشت سال خشكسالى در ماه آبان باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.}

^{زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن ­ها به آدریان ­ها (آتشكده­ ها) مى ­روند و پس از آن براى گرامی داشت مقام فرشته­ ی آب­ ها، به كنار جوى­ ها و نهرها و قنات ­ها رفته و با خواندن اوستاى آبزور (بخشى از اوستا كه به آب و آبان تعلق دارد) كه توسط موبد خوانده مى ­شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانى آب و نگهدارى آن را كرده و پس از آن به شادى مى­ پردازند.}

^{جالب این­جاست كه مى ­گویند اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب مى ­سپارند و اگر بارانى نبارد، آبانگان زنان است و زنان آب تنى مى­ كنند.}