جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

^{‎در تقویم خورشیدی برابر با دوازدهم آبان ماه می باشد، از دیرباز در برخی نقاط ایران خصوصاً مازندران در آبان ماه مراسمی برگزار می شد که همچون سایر مراسم سنتی و اساطیری بار معنایی خاصی دارد و هنوز در مازندران زنده نگهداشته شده}

^{پیش ترها بسیاری از مراسم آیینی و اسطوره ای و حتی عقاید و باورها به صرف خرافی تلقی شدن، پیش پا افتاده و بی خردانه پنداشته می شد و در نتیجه طرد می گشت؛ امّا اخیراً مردم شناسان و اسطوره پژوهان از منظری دیگر به این مباحث می نگرند و از آنها در فهم وقایع دور تاریخی و نحوه ی برداشت پیشینیان کمک می گیرند. از جمله آن مراسم «تیرماه سیزه شو» است که هنوز در بخش هایی از دیار البرز از جمله استان مازندران، گیلان، گلستان، سمنان و تهران برگزار می شود.}

^{شعر خوانی شاعران بومی، تشلاک سما (رقص محلی مازندرانی)، موسیقی های اصیل، غدیر خوانی و نوروز خوانی از جمله برنامه های این جشن سنتی بود که به مناسبت روز ملی مازندران در مجتمع فرهنگی هنری ولی عصر این شهرستان برگزار شد.}

^{مهمترین بخش جشن تیرماه سیزده شو در مازندران آماده کردن 13 نوع خوراکی و خوردن آن در طول شب به همراه جشن است. در این شب انواع شیرینی ها، تنقلات و میوه ها همانند بشتزیک (تهیه شده از شیرۀ خرمالوی وحشی، مغز گردو، کنجد و شکر، پیسه گنده، تهیه شده از مغز پودر شدۀ گردو، برنج، آرد برنج، شکر یا عسل و ...) همچنین میوه ها و تنقلاتی مانند انار، پرتقال، خربزه، هندوانه، ازگیل (کنس)، گندم برشته، کشمش، گردو، تخمه، شاهدانه، سنجد ،حلوا و نخودچی تهیه و خورده می شود. در آمل به اینها «خارچی» به معنی چیز خوب گفته می شود و در سنگسر از سیزده مادّۀ غذایی مثل گوشت، آب، سبزی، برنج، عدس، نخود و نمک غذایی درست می کنند که به آن "سیزده چی" می گویند.}

^{جشن سیزه شو، که شبی از ماه آبان در مازندران برگزار می شود به روایتی تعیین مرز ایران و توران به وسیله کمان به دست آرش کمانگیر و به روایتی دیگر کشتن ضحاک به دست کاوه بر می گردد.}

^{جشن تیرماه سیزده شو قدمت بیش از 3 هزار ساله دارد و هر ساله این جشن در مازندران به ویژه در آمل گرامی داشته می شود.}

^{در برخی مناطق دیگر این آیین به نام «لال شو» نیز معروف است، مردی به عنوان «لال» انتخاب می شود. در گذشته این شخص لباس کهنه و مندرسی می پوشید و یقه های کت را بالا آورده و کلاهش را بر سر می گذاشت و با کاه هایی که به صورت طناب درست می کردند، دور کمر، پاها و سرش را می بستند. ضمناً تارهای کاهی را که به سر بسته می شد، به طوری آویزان بود که صورت او را تقریباً می پوشاند. چنانچه لال سید بود، شال سبزی به کمر خود می بست.}

^{شخصی که نقش لال را بازی می نمود، در غروب تیر ماه طبری در رودخانه روستا که به آن «درکا» می گویند، خود را با آب سرد می شست، به طوری که از سرما قدرت صحبت کردن نداشت و به اصطلاح لال می شد. این شخص را فرد دیگر به نام «لال مار» (مادر لال) که یک پسر نوجوان یا جوان است همراهی می کرد. در برخی مناطق شخص سومی نیز آنها را همراهی می کرد که وظیفه اش حمل ترکه های درخت توت بود. این شخص به «شیش دار» معروف است. «شیش» به معنی ترکه است و ترکه درخت توت را «توت شیشک» می گویند.}

^{مراسم «تیرماه سیزه شو» به همین شکل با رفتن گروه لال به خانه های دیگر و اضافه شدن بچه های هر خانه به دنبال این گروه و هم آواز شدن آنها با گروه لال ادامه داشت تا آخرین خانۀ آن روستا.}

^{در غروب لال شو (تیرماه سیزه شو) افرادی که درختی از درختان آنها محصول نداده بود و یا محصول آن خوب نبود، با یک «تبر» و به همراه فرد دیگری به زیر آن درخت می رفتند و صاحب درخت با پشت تبر ضربه ای بر درخت می زد و به ظاهر قصد قطع کردن درخت را می نمود. فرد همراه ضامن درخت می شد و می گفت: «من ضمانت او را می نمایم که سال آینده محصول خوبی دهد» و معتقد بودند که این عمل موجب پر بار شدن درخت در سال آینده خواهد گردید.}

^{در بعضی نقاط خانواده ها در این شب در خانه هایشان جمع می شوند و فال حافظ می گیرند. همچنین به وسیلۀ گردو بخت و اقبال خود را آزمایش می کردند. به این صورت که فردی از افراد خانواده که احتمالاً بزرگ خانواده بود، تعدادی گردو را در دستش می چرخاند و سپس گردوها را روی زمین می ریخت و بعد از آن یکی از افراد، گردویی را بر می داشت و سپس گردوی او را می شکستند، کیفیت مغز گردو خوش اقبالی یا بداقبالی فرد را در سال آینده نشان می داد.}

^{از جمله آيين هاي متداول در جشن تيرماه سيزه شوصرف غذاها و شيريني هاي محلي مانند:ا}

^{كماج (نوعی نان ، که با آرد برنج، تخم مرغ،شکر و روغن پزند)، بادونه (برنج نیم پخته که در روغن سرخ شود)، حلوا و بشت زيك (سوهان کنجد، نوعی از تنقلات بومی که با روغن، شکر یا شکر سرخ و کنجد تهیه نمایند)، ميوه هايي نظير انار، سيب، پرتقال، نارنگي، ليمو، انگور و ... مي باشد}

^{همچنين است در اين شب خواندن سرود، اميري و اشعار محلي توسط افراد خانواده به دور هم تا پاسي از شب شكستن گردو يكي ديگر از آداب شب تيرماه سيزه شو است. و از مناسبت هاي برپايي جشن تيرماه سيزه شو به جاي آوردن صله رحم، ذكر خيري از گذشتگان و ... مي باشد}

^{امسال اين شب (تيرماه سيزه شو) با غروب هفتم آبان ماه خورشيدي مصادف شده بود.}

^{شوربختانه به دليل اينكه اين تقويم به طور كامل و دقيق و حساب شده مدون نشده است دخل و تصرفي در آن به وجود آمده و الآن بيشتر مردم اين شب را با سيزده آبان ماه خورشيدي مصادف مي دانند حال آنكه اين شب در چهار سال متوالي در يك شب واقع مي باشد  و در سال پنجم به يك شب جلوتر منتقل مي شود و چون امسال كبيسه است اين شب در چهار سال آينده يعني سال هاي  ۱۳۹۲  تا ۱۳۹۵ در غروب هشتم آبان ماه واقع مي شود و در چند سال آينده اين شب در ماه هاي ديگري از سال غير از آبان قرار مي گيرد همانند همان قانوني كه ما بين تقويم خورشيدي و قمري برقرار است.}

^منبع

^{گلیادشت - پایگاه مجلات تخصصی نور}