تا چندی پیش تصور می‌شد که خاستگاه تخته نرد در حدود پنج هزار سال پیش در بین‌النهرین بوده است. در دههء بیستم میلادی باستان‌شناس انگلیسی سر لئونارد وولی (Sir Leonard Woolley) در خرابه‌های آرامگاه سلطنتی اور (عراق کنونی) یک بازی تخته نرد یافت که با بازیهای کنونی تفاوت چندانی ندارد. چند سال بعد در مقبرهء توت‌انخ‌آمون در دلتای نیل تخته نردهای دیگری کشف شدند که قدمت آن ها به ۱۵۰۰ سال پیش از تولد مسیح می‌رسد. بسیاری از نقاشی های دیواری مقبره حکایت از محبوبیت این بازی دارند که هم بین توانگران و هم بین مردم عادی رواج داشته است.

اما اکنون کهن ترین تخته نرد جهان در شهر سوخته به همراه ۶۰ مهره یافت شده که بسیار قدیمی تر از تخته نرد گورستان سلطنتى اور در بین النهرین می‌باشد. این كشف بزرگ، باستان شناسان را به این نتیجه رسانده كه بازى تخته نرد از شهر سوخته به تمدن بین النهرین رفته است. «منصور سجادى» باستان شناس و سرپرست هیات كاوش در شهر سوخته می‌گوید: «این تخته از چوب آبنوس و به شكل مستطیل است. روى این تختهء بازى نقش یك مار حكاكى شده كه این مار با پیچش به دور خود، ۲۰ حلقه ایجاد كرده است. این ۲۰ دایره در واقع ۲۰ خانهء بازى هستند. نقش مار روى تخته به گونه‌اى است كه در نهایت دم مار در دهان او جاى گرفته است.» به گفتهء سجادى ۶۰ مهرهء یافت شده در یك ظرف سفالى در كنار تخته قرار داشته اند. جنس این سنگ ها از جنس سنگ هاى رایج در شهر سوخته از جمله لاجورد، عقیق و فیروزه است

چندی پیش در جیرفت نیز پنج تختهء بازی با قدمت حدوداً پنج هزار سال یافت شد که به گفتهء دكتر «یوسف مجیدزاده»، سرپرست گروه باستان شناسی جیرفت و حوزهء هلیل‌رود، این تخته‌ها مانند بازی تخته نرد به نظر می‌رسند.

تخته نرد در جنوب اروپا به تدریج گسترش پیدا کرد. افلاطون، هومر و مشاهیر یونانی دیگر آن را در نوشته‌های خود توصیف کرده‌اند. به جفت شش «آفرودیت» می‌گفتند و رقم های پایین‌تر تاس را «سگ» می‌نامیده‌اند. در بین رومیان قدیم بازی بیش از پیش محبوبیت و گسترش یافت. آنها با سه تاس بازی می‌کردند و سه نام مختلف برای تخته نرد داشتند: Alea (ریختن تاس)، Tabulae (تخته، میز) یا Ludus duodecim scriptorum (بازی دوازده‌ خطی). در پمپئی یک نقاشی دیواری عظیم کشف شد که صحنهء اول آن دو رومی را هنگام بازی نشان می‌داد. در صحنهء دوم صاحب مسافرخانه دو بازیگر را با خشم بیرون می‌اندازد.

با این حال تخته نرد دیرتر، یعنی پس از جنگ های صلیبی در بقیهء اروپا رواج پیدا کرد. به آن نرد، Tric Trac ،Puff، Tables یا Plakoto می‌گفتند و با دو تاس بازی می‌کردند. Tabula، نوع رومی بازی، در تمام اروپا گسترش یافت. در ابتدا بازی اشرافیان بود، اما به تدریج بین مردم عادی نیز محبوب شد. کلیسا قرن ها سعی کرد که جلوی این نوع قمار را بگیرد و موفق نشد.

اما تخته نرد در هیچ نقطهء جهان غرب مانند انگلستان رواج و محبوبیت نداشته است. طبق گزارشهای شفاهی ریچارد شیردل به خاطر علاقهء سربازانش به این بازی مرتب دچار دردسر می‌شده است، به همین دلیل دستور داده بود که هیچ فردی با درجهء پایینتر از شوالیه اجازهء بازی به شرط برد و باخت پول ندارد.

نخستین مسابقهء بین‌المللی تخته نرد به همت شاهزاده Alexis Obolensky در سال ۱۹۶۴ در جزایر باهاما انجام شد و از آن زمان به بعد سالانه تکرار می‌گشت. در دههء ۷۰ اولین کتاب های قوانین بازی نوشته شدند و باعث گسترش بیش از پیش تخته نرد گشتند. شخصیت های مشهوری مانند کریستینا اوناسیس (Christina Onassis) دختر میلیاردر معروف یونانی آریستوتلس اوناسیس، گونتر ساکس (Gunther Sachs) وارث کارخانهء اوپل و شوهر سابق بریژیت باردو، یو هفنر (Hugh Hefner) ناشر مجلهء پلی‌بوی و غیره به رواج بیشتر این بازی در جهان غرب دامن زدند.

در ایران این بازی با وجود مخالفت های متعصبان مذهبی که با هرگونه تفریح و شادی و هیجان بی‌آزار دشمن هستند کماکان محبوبیت خود را حفظ کرده است. از محمد پیامبر مسلمانان نقل شده که «هر كس نرد بازى كند مثل این است كه دستش را در گوشت و خون خوک رنگ كرده است» و «هر كس نرد بازى كند به راستى كه از خدا و رسولش نافرمانى كرده است». طبق این گفته و حدیث های دیگر در اسلام بازی با نرد ولو بدون برد و باخت حرام شناخته شده است. با این حال پیر و جوان بدون توجه به اینگونه فرمان ها و فتواها این بازی زیبا و مهیج را تا امروز زنده نگه داشته‌اند.

تخته نرد از یک تختهء دو قسمتی و دو تاس تشکیل گشته که در هر طرف تاس ها، اعداد یک تا شش با ستاره‏ ها یا خال هایى ریز نشان داده شده است.

باختم با پاكبازان، عالم خاكى به خاک
وز پى آن عالم اینک در قمارى دیگرم
بردم از نراد گیتى یک دو داو اندر سه زخم
گرچه از چار آخشیج و پنج حس در شش ‏درم

توجه کنید به ظرافت خاقانى که چگونه اعداد یک تا شش را در یک بیت جا داده است. واژهء «داو» در مصرع سوم یکی از اصطلاحات رایج تخته نرد است، یعنى اینكه یكى از دو حریف ادعا كند كه بازى را خواهد برد و از دیگری بخواهد كه تسلیم شود. «آخشیج» به معنای عنصر می‌باشد، چار آخشیج یعنی عناصر چهارگانه.

ستاره ‏ها یا خال هاى روى تاس (کعبه) نشانهء ستاره‏ هاى آسمان هستند كه گردش و وضعیت آنها سرنوشت انسان ها را رقم می‌زنند و کاسهء کوچک چرمینی که در آن تاس ها می‌غلتند و واژگونه روی تخته گذاشته می‌شود حکم ظرف آسمان را دارد که روی زمین (تخته) قرار گرفته است.

اگر عدد یک طرف تاس را با عدد طرف مقابل آن جمع كنیم عدد ۷ را به دست می‌آوریم كه نشانهء هفت روز هفته است. تختهء این بازى دو خانهء دوازده‌گانه دارد، به نیت ۲۴ ساعت شبانه‏ روز. ۳۰ مهره روزهای ماه را نشان می‌دهند، با پانزده مهرهء سفید به نشانهء پانزده شب مهتابى و پانزده مهره سیاه به نشانهء پانزده شب تاریک. تخته نرد به چهار قسمت تقسیم شده است كه نمایانگر چهار فصل سال یا چهار عنصر باد و آب و خاک و آتش است.

یکی از نخستین كتاب هاى ایرانى دربارهء بازى تخته نرد «رسالهء قمارخانه» نوشتهء محمد امین میرزا قاجار پسر فتحعلى شاه می‌باشد. نویسنده در این كتاب به ۹ بازى رایج و مرسوم عصر خود پرداخته است، از جمله تخته نرد. محمدعلى جمالزاده در مقالهء «بازى نرد قبل از سامانیان» دربارهء گذشتهء تاریخی این بازی نوشته است. اخیراً نیز کتابی با عنوان تخته نرد تقدیر یا تدبیر نوشتهء ابوالقاسم تفضلی منتشر گشته که در آن به تاریخچهء تخته نرد و تأثیر آن بر ادبیات فارسى پرداخته شده است (آقای ابوالقاسم تفضلی برادر مرحوم محمود تفضلی است که آثار جواهر لعل نهرو را به فارسی برگردانده. جالب اینکه پسرِ آقای محمود تفضلی، دکتر شیوا تفضلی، نفر دوم مسابقات جهانی تخته نرد است و ریاست عالیهء مسابقات تخته نرد اروپای غربی را به عهده دارد! منبع). كتاب شامل بسیاری از حكایات خواندنى و تاریخی، اشعار شاعران قدیمى و تعبیرها و اصطلاحات پیرامون تخته نرد می‌باشد.

همچنین می‌توان به كتاب «تخته نرد از دیدگاه تاریخ و ادبیات» نوشتهء عزیز نقدی‌وند اشاره کرد كه توسط انتشارات كلیدر به چاپ رسیده است. این كتاب شامل اولین لغت‌نامهء تخته نرد می‌باشد و در عین حال پژوهشی است در مورد سابقهء تخته نرد. مطالب دیگر از جمله قوانین و حركات مهره‌ها، اصطلاحات رایج در این بازی، اشعار مربوط، كركری‌خوانی، انواع بازی های از یاد رفتهء تخته نرد و مقالات تحقیقی جالب هستند.