جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

اگر اشوزرتشت در گات ها در براببر دهش ها و بخشایش های خدا سپاس می گذارد از شادمانی خود اوست، نه اینکه چشم داشتی داشته باشد. توجهی به این ندارد چه کسی از دهش ها بهره خواهد برد زیرا دهش های خداوندی رایگان و در دسترس همه است. پس ستایشی که اشوزرتشت در گات ها در برابر نور و فروغ ایزدی بجا می آورد نه از روی ترس و واهمه است و نه برای نیاز و پاداش. او از روی دوستداری و دلدادگی به نیایش بر می خیزد و اهورامزدا را ستایش می کند. اشوزرتشت نماز گزاری و ستایش را هم مینوی نمود.

نماز او گونه ای درون نگری و خروش دریای شادمانی درونست. آوای امواج این دریا که فروغ شراره شادی بخش آذر پاک چون نخستین پرتوهای خورشید بامدادی بر روی آن بوسه می زند، او را با اهورا همراز می سازد.

اشوزرتشت در برابر نوریکه از آتش با اخگر فروزان برای مزدا سرود می خواند: به شرح ( این نور نماینده فروغ مینویست که در دل هر کس جای دارد و برای زندگی و آبادانی او را گرمی و نیرو می بخشد. آتش دلدادگی و دوستاری که فروغ بیکران و روشنایی سرشار بارگاه اهورامزدا سرچشمه گرفته، و درون دل هر کس نهاده شده است).

 اکنونکه تا اندازه ای به فلسفه نور و آتش، آگاهی یافتیم اندکی هم از جایگاه آتش در فرهنگ آریایی و پیشینیان سخن بداریم.

چنانچه می دانیم خان و مان در گات ها ( دِمان ) و در جایگاه های دیگر اوستا ( نِمان و دِمان ) و در پهلوی مان آمده است و مان کوچکترین یگان مردمی است. در گذشته به آن ارج زیادی داده می شد و روشن نگهداشتن اجاق خانوادگی جزو آئین های دینی ویژه بود، در روستاها نیز در هریک از بخش های آن،‌ گنبدهای آتش داشتند. 

اقوام و قبیله ها و تیره، نیز آتش خود را داشتند و پیشه وران، نیز هرکدام برای خود آتشی داشتند، بهنگام جابجایی، آتش خود را با خود می بردند که مبادا در غیاب خاموش شود و یا دشمن آنرا خاموش نماید و آتش یادگار نیاکان بود. پس از چندی برای یگانگی و همبستگی آتش پیشه وران گوناگون را یکجا نموده و بجای اینکه هر پیشه ای آتشگهی داشته باشد همه با هم در یکجا که مال همه باشد آتش ها را باهم می آمیختند، یعنی پرستش سو را یکی می کردند.

واژه آتش در اوستا ( اَتَرً ) و کسی که نگهبان آتش باشد ( اَتْرُوَنْ ) گفته می شود، بعد ها این واژه را به پیشوایان دینی نیز می دادند. آتش در اوستا نمودار فروغ خداست.