جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

کاخ اردشیر بابکان در پیروز آباد استان فارس، به عنوان نخستین کاخ گنبددار ساسانی پس از دژدختر، که با معماری کاملا ایرانی و بومی ساخته شده است، باید به ثبت یونسکو برسد.

به گزارش ایران بزرگ، کاخ اردشیر بابکان در 100 کیلومتری جنوب شرقی شیراز و 10 کیلومتری شمال غربی شهرستان پیروز آباد با میانگین ارتفاع 1600 متر از سطح دریا قرار دارد.

این کاخ به درازای 115 و پهنای 55 متر مربع است که زیر بنای کاخ با برکه آن 8496 متر مربع است و از لاشه سنگ (سنگ پاره) و ملات گچ ساخته شده است و یکی از کاخ های ییلاقی اردشیر به شمار می رفته است. نمای آن از شمال به چشمه یی کهن و جوشان به نام برم پیر (قمپ و خنب) به قطر 50 متر مشرف است که آب زلالی از آن جاری ست.

این بنا سه در ورودی دارد که نخستین ورودی آن در ضلع جنوبی قرار گرفته که درب ورودی اصلی کاخ می باشد. از ورودی شمال غربی، پس از ایوانی به درازای 28 متر و پهنای 14 متر با سقف گهواره ای، به تالار میانی مربع شکل و گنبدواری به اندازه 14 در 14 و ارتفاع بین 21 تا 25 متر وصل می شود. تالار میانی به دو تالار قرینه در شرق و غرب متصل است و هر تالار با راهروهای جداگانه به بخش های دیگر  کاخ راه دارند و راهروی تالار غربی به پلکان طبقه دوم کاخ می رسد.

ایوان جنوبی بنا به اتاق های چهار جانبی می رسد که در آن به ورودی جنوبی باز می شود که به دیدگاه بیشتر کارشناسان، مهمان سرای کاخ بوده است.

گچ بری و تزیینات تالارها رنگی و بسیار زیبا و با شکوه هستند و به کاخ تچر در پارسه (تخت جمشید) می مانند.

از ویژگی های منحصر به فرد این بنا تاق های ساسانی است که به تاق های چهارگوش یا تاق ضربی نام ور ند که در سه طرف حیات قرار دارند. همچنین وجود اتاق هایی با روکش هایی از گچ تزیین شده از دیگر ویژگی های این بنای تاریخی می تواند باشد.

از دیگر نکات جالب این کاخ بنای آشپزخانه می باشد که روبروی حیات (پشت کاخ) قرار دارد. تکنیک های تاق زنی ساسانیان به طور عمده به کیفیت ملات گچ بستگی دارد که اجازه تاق زنی بدون مرکز را می دهد. شکل تاق های گنبد دار بیضوی می باشد گنبد با استفاده از گوش واره (سکُنج های مخروطی) که از هر کنج بالا آورده می شود تا دایره یی تشکیل گردد و از آن پس خود دایره به تدریج بسته می شود، و روی اتاق چهار گوش قرار می گیرد.

ایوان نیز برجسته ترین عضو ساختمان ساسانیان و معماری ایرانیان باستان می باشد. دیوارهای خارجی را به کمک پشتبندهای پلکانی یا ستون های توکار یا سنگ دار تقویت کرده و درگاه ها را با استفاده از قالب ساده گچی که طرح آن از درگاه های باستانی هخامنشی در پارسه گرفته بالا آورده اند.

بیشتر کارشناسان و باستان شناسان، بناهای گنبد دار اسلامی مانند مساجد را برگرفته از این کاخ می دانند. شادرُوان استاد پیرنیا، در کتاب سبک شناسی می گویند: "سنگ لاشه که به صورت طبیعی روی هم چیده شده اند - تا این زمان، بزرگ ترین بنای سنگ لاشه ای می باشد که ساخته شده است. از تاق آهنگ و گنبد برای پوشش فضاهای مختلف آن استفاده شده است - گنبد میانی بر روی یک هشت ضلعی کامل است و دو گنبد دیگر بر روی شش ضلعی محاط در مربع ساخته شده است که به آن گنبد کمبیزه گفته می شود."

نکته مهم در این بنا ساختن خیشخان (باد پروا یا باد پیچ) است که برای جریان یافتن هوا در داخل دیوارها ساخته شده است.

یاقوت حموی (سده ی هشتم) در معجم البلدان می نویسد: "خوش آب و هوا، پاکیزه و زیبا و سبز و خرم است. از هر سو که شخص بخواهد وارد این شهر شود باید شش  میل در باغ و بوستان و از زیر درختان سبز و خرم بگذرد تا به دروازه شهر برسد."

در زمان های کهن نیز راه شیراز به بندر باستانی سیراف از همین جا می گذشته است.

به هر روی کاخ اردشیر بابکان به عنوان نخستین کاخ گنبدار ساسانی، پس از دژ دختر، که با معماری کاملا ایرانی و بومی ساخته شده است شرایط ثبت در فهرست جهانی سازمان یونسکو را دارد و اگر مسئولین میراث فرهنگی به این بنا توجه بیشتری کنند و سدهای سر راه آن مانند دفن گور مردگان در حریم درجه یک آن و خرید زمین های کشاورزی در پیرامونش را برطرف کنند، شانس بسیار زیادی برای قرار گرفتن این یادمان نیاکانی در سازمان یونسکو را دارد.

سیاوش آریا