جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

^{در نقاط مختلف ایران، بادگیرهای منحصر به‌فردی وجود دارند كه در این‌جا به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.}

^{بادگیر هشت طرفه‌ی باغ دولت آباد یزد}

^{باغ دولت‌آباد، یکی ازباغ‌های معروف ایرانی است که توسط "محمد تقی خان بافقی"، معاصر "شاهرخ میرزای افشار" و "کریمخان زند"، در سال 1160 هجری قمری طراحی و ساخته شد. بخش عمده‌ای از مجموعه‌ی باغ، از جمله عمارت هشتی بادگیر باغ تخریب شده بود که سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، مرمت و بازسازی آن‌ها را انجام داد. این باغ از قناتی به همین نام (قنات دولت‌آباد) مشروب میشده و جریان آب در باغ، چارچوب اساسی طراحی آن را تشکیل می‌دهد. باغ دولت‌آباد، مجموعه‌ای از ساختمان‌های متفاوت است که محل اقامت خان حاکموقت و دستگاه حکومتی وی بوده است. عمارت سردر جنوبی، شترخان و اصطبل‌ها، عمارت حرم‌سرا، عمارت هشتی و بادگیر هشت وجهی،آشپزخانه، اتاق‌های خدمه، عمارت بهشت آیین، عمارت تالار آیینه، عمارت تهران، عمارتسردر اصلی و آب‌انبار دو دهانه، بخش‌های اصلی تشكیل‌دهنده‌ی مجموعه‌ی باغ دولت‌آباد است.} 

^{جالب‌ترین بنای مجموعه، عمارت هشتی و بادگیر است که تلفیق جریان هوا و آب در آن‌ها به زیباترین شکل صورت گرفته است. کاربندی بسیار ظریف سقف هشتی، اثر استاد مرحوم علی‌اکبر خُرمی، معمار میراث فرهنگی است که با سیم گل و دم‌گیری گچی به شیوه‌ای بسیار استادانه اجرا شده است (كاربندی انجام شده، جدید است و مربوط به اصل بنا نیست).درِ اُرسی مشبک با شیشه‌های رنگی نیز که دفتر فنی حفاظت آثار باستانی، آن را ترمیم کرده به زیبایی بنا افزوده است. مهم‌ترین امتیاز طراحی عمارت، تلاش معمار در انتخاب زوایایی هوشمندانه برای ایجاد بهترین و زیباترین نماهای دید و منظره از داخل بنا است. بادگیر هشت طرفه‌ی باغ دولت‌آباد با 80/۳۳ متر بلندی از سطح زمین، یكی از شاهکارهای مهندسی و نشانه‌‌ی نبوغ و توانمندی فکر و دست معماران یزدی است. باغ، ردیف‌کاری درختان مختلفی را در خود دارد که عمده‌ترین آن‌ها سرو، کاج و گل سرخ است. گونه‌های مختلف درختان میوه، به ویژه انگور و انار، نیز فضاهای دیگری از باغ را به خود اختصاص داده است.}

^{بادگیر بلند و هشت طرفه‌ی عمارت هشتی باغ دولت‌آباد یزد}

^{بادگیرهای حفره‌ای خانه‌ی بروجردی كاشان}

^{خانه‌ بروجردی یكی از نمونه‌های تكامل یافته‌ی معماری در ساختمان‌های كاشان است كه شكل، حجم و نمای آن نیز در میان سایر بناها كاملاَ متمایز و برجسته است. این خانه را حاج سید جعفر نطنزی (كه بعدها خانواده‌ی او به نام بروجردی مشهور شدند) در سال 1245 هجری قمری ساخت. وی كه یكی از بازرگانان و ملاكین بزرگ كاشان بود، این خانه را برای سكونت خود بنا كرد. خانه‌ بروجردی، از نظر خصوصیات معماری، ساختمانی جامع و یكی از بهترین خانه‌های دو قرن اخیر شناخته شده است. بررسی‌ها و مطالعات دقیق علمی و فنی گروه‌ها و مؤسسات ایرانی و خارجی در مورد این بنا، تحسین همگان را برانگیخته است.}

^{برای رسیدن به حیاط این بنای ارزشمند، باید از چند غلام‌نشین با هلال‌های چند ضلعی گذشت.  قسمت جلوی بنای مجاور در ورودی، شامل یک اتاق پنج در است كه جلوی آن ایوانی وسیع و بدون سقف قرار گرفته و در طرفین این ایوان نیز چند اتاق نسبتاً كوچک ساخته شده است. در دو طرف حیاط از جهت طول، چندین اتاق ساخته شده با ایوانی سرپوشیده به ارتفاع یک ذرع که دور تا دور حیاط و جلوی تمام این اتاق‌ها امتداد دارد. قسمت اصلی خانه، ساختمان شرقی آن است كه مقابل درِ ورودی قرار گرفته و راه پله‌های پهن زیرزمین در کف حیاط نیز جلوی آن دیده می‌شود.} 

^{نخستین بخشی که با ورود به زیرزمین با آن مواجه می‌شویم، زمین وسیعی است با چند اختلاف سطح مختصر. پایین بعضی از دیوارهای این زیرزمین، در زیر طاقچه‌ها، صفحات مشبكی ساخته شده كه به بادگیرها راه دارد و موجب خنكی هوای آن می شود. پله‌های ورودی از دو طرف ساختمان اصلی شروع شده و به ایوانی بسیار بزرگ با سقفی بلند، ختم می شود. پشت ایوان به اندازه‌ی یک پله، گودتر و سطح آن به داخل حوض‌خانه‌ی هشت ضلعی، مشرف شده است. در داخل دیوار شرقی حوض‌خانه، یک شاه‌نشین دیگر ساخته شده است. سقف این قسمت از بنا گنبدی شکل است و روی آن یک نورگیر با طرحی قابل توجه، قرار گرفته است. داخل سقف این گنبد، مقرنس‌كاری شده و روی گچ كاری های آن را نیز رنگ‌آمیزی كرده‌اند.}

^{بادگیرهای حفره‌ای خانه‌ی بروجردی كاشان}

^{بادگیر سه طبقه و چهار طرفه‌ی باغ صدری (نمیر) تفت}

^{باغ صدری به دستور "صدرالعلما"، از حکام دوران زندیه در شهر تفت ساخته شد. وسعت این باغ، ده هزار متر مربع و در قسمت شمال غربی آن، ساختمانی با یک تالاربزرگ به ابعاد 12×10 متر بنا شده است. قسمت بالای این تالار با تاق نماهای محرابی، تزیین شده و پشت تالار نیز فضایی وجود دارد که به دلیل ارتباط با فضای زیر بادگیر سه طبقه و چهار طرفه‌ی آن، هوای مطبوعی تولید می‌کند. در دو طرف تالار، بعد از راهروهای پهنی که اتاق‌ها را به تالار مرتبط می کنند، دو اتاق سه دری قرار دارد. پشت هر یك از سه دری ها، دو اتاق دیگر ساخته شده که به سه دری ها و فضای پشت تالار راه دارد.} 

^{یک زیرزمین نیز زیر تالار با روکار آجر ساخته شده است. تمامی کف بنا، آجر فرش است. در جلوی ساختمان، یک حوض سنگی به وسعت تقریبی پانصد متر مربع و در ضلع جنوب شرقی انتهای باغ، یک آسیاب آبی قرار دارد. این بادگیر سه طبقه در تهویه هوای ساختمان، عملکرد بسیار خوبی دارد، به‌ طوریکه باد در هر سمتی كه جریان داشته باشد به‌ راحتی به وسیله‌ی دهانه‌های یکی از طبقات بادگیر به داخل کشانده می‌شود.}

^{نمایی از بادگیر سه طبقه‌ای و چهار طرفه‌ی باغ صدری (نمیر) تفت  که دهانه‌های طبقه‌ی وسطی با گچ پوشیده شده است}

 ^{بادگیر چپقی سیرجان}

^{این بنای قدیمی که امروز به آن بادگیر چپقی گفته می‌شود، در واقع باقیمانده‌ی یک خانه‌ی قدیمی به نام خانه‌ی سید علی اصغر رضوی در شهر سیرجان است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است که به منظور نمایش ارزش‌های فرهنگی و هنری و تلفیق معماری و صنعت ساخته شده است. بادگیر مشهور چپقی، با شبکه‌های هندسی منظم در زیر بادگیرها بر روی فضاهای مستطیل شکل شمالی- شرقی قرار گرفته و بدین ترتیب، هوای اطراف را با عبور از کانال‌های تهویه به درون فضاهای ساختمان، که در واقع تابستان‌نشین خانه بوده، هدایت می‌کرده است. این بادگیر از آثار منحصر به فرد معماری و الهام گرفته از دودکش کشتی های قدیمی است. گفته می‌شود معمار این بادگیر، پس از سفری که با كشتی داشته آن را براساس مشاهدات خود از کشتی و دودکش‌هایش ساخته است. از جمله تزیینات به‌کار رفته در بنا، مجموعه لوله‌های چپقی شکل بادگیر است که دهانه‌ی آن‌ها به چهار جهت باز است. بدنه‌ خارجی لوله‌های بادگیر با قطعات کوچک آجرهای هندسی شش ضلعی تزیین شده است.}

^{نمایی از بادگیر چپقی خانه‌ی سید علی اصغر رضوی در سیرجان}

^{بادگیر دو طبقه و هشت طرفه‌ی باغ امیر در طبس}

^{باغ امیر (امیر قائن)‌، در شهر طبس واقع شده و از بناهای مهم و شناخته شده‌ی شهر است که ویژگیها و تنوع بسیاری در نمای آن دیده می‌شود و توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می كند. بنای این باغ از دو قسمت عمده‌ی اندرونی و بیرونی تشكیل شده است. در بناهای قدیمی ایران، معمولاً قسمت بیرونی، كوچك‌تر و جنبه‌ی پذیرایی داشته است و فضای اصلی و بزرگ‌تر، متعلق به قسمت اندرونی بوده است. آشپزخانه نیز در اندرونی قرار دارد. در این بنا، قسمت بیرونی، بسیار بزرگ‌تر و مفصل‌تر بوده و آشپزخانه‌ی مستقلی نیز برای خودش دارد. علت این امر، بهره‌برداری اداری، حكومتی و تشریفاتی از بخش بیرونی خانه بوده است.} 

^{امیر اسدالله خان (حسام الدوله)، حاكم وقت طبس، از قسمت بیرونی برای خدمه‌ی اداری و یا میهمانان حكومتی نیز استفاده می کرده است. در حقیقت، قسمت‌های بیرونی و اندرونی هر یک به عنوان بنایی مستقل مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که این بنا برای اقامت حسام الدوله كه در نیمه‌ی اول قرن 13 هجری قمری حكومت قاینات، تون و طبس را داشته، ساخته شده است.} 

^{یكی از قسمت‌های مشخص این بنا، بادگیر دو طبقه‌ی مجلل و زیبایی است كه در ضلع شمالی حیاط با ریزه‌ کاری‌های تزئینی گچی ساخته شده است. عملکرد این بادگیر با 14 متر ارتفاع، به عنوان خنك كننده‌ی اتاق‌ها، نشانه‌ی معماری ویژه و موجب شهرت این مجموعه است که به لحاظ زیبایی و عظمت در طبس، منحصر به فرد به شمار می‌رود.} 

^{نکته‌ی دیگر این که با توجه به نقشه‌ی هشت‌ و نیم طبقه‌ پایین و نقشه‌ی هشت وجهی منظم در طبقه‌ی بالا، این بادگیر در همه‌ی جهات عمل می‌کند. در واقع، بادگیر باغ امیر، با توجه به نقشه، در تمام جهات، قادر به هدایت باد به داخل ساختمان است و به رغم تنوع در حجم و تعدد در نماسازی بنا، با حیاط ساده‌ی قسمت بیرونی، هماهنگ بوده و مجموعه‌ای موزون و چشم‌نواز را به نمایش می‌گذارد.}

^{آن‌چه در این بنا و سایر بناهای شهر طبس انسان را متعجب می كند، پوشش‌هایی با این همه ظرافت و زیبایی است که تنها با خشت و گِل ساخته شده است. در این بنا از داخل هیچ‌گونه ماده‌ی ساختمانی به‌جز لایه‌ای از گچ كه روی سطوح داخلی را پوشانده، دیده نمیشود. این سادگی و پرهیز از به‌كار گرفتن مصالح ساختمانی گوناگون، اصالتی خاص به این بنا داده است. در حقیقت، این بنا قصری است كه با گِل ساخته شده است.}

^{بادگیر دو طبقه و هشت طرفه‌ی باغ امیر در طبس}

^{بادگیر دو طبقه و چهار طرفه‌ی خانه‌ی آقازاده در ابركوه}

^{یكی از خانه‌های قدیمی در ابركوه، خانه‌ی آقازاده است. این خانه در بافت قدیم شهر واقع شده و از نظر معماری و به‌كارگیری عناصر معماری سنتی ایران، در خور توجه است. این بنا با مساحتی بالغ بر851 متر مربع به صورت حیاط مركزی و در سه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال ساخته شده است. اتاق جنوبی خانه به شکل صلیب است. وجود حوض سنگی در وسط حیاط خانه، به فضای تالار، طراوت خاصی بخشیده است. قسمت شاخص و جالب توجه بنا، یك بادگیر دو طبقه با سقف‌گنبدی (كلاه‌فرنگی) است كه در نوع خود بی نظیر است. بادگیر دوم در ارتباط و هماهنگی با بادگیر زیرین است و در كنار آن یك سقف‌گنبدی (كلاه‌فرنگی) با تزیینات مقرنس‌كاری بسیار زیبا وجود دارد. بادگیر و سقف‌گنبدی، به ترتیب، برای خنك‌كردن و نوررسانی فضای زیرین و تالارخانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. قدمت خانه‌ی آقازاده به دوره‌ی قاجاریه می رسد.}

^{بادگیر دو طبقه‌ی بلند و زیبای خانه‌ی آقازاده در ابركوه، بر فراز شاه‌نشین تالار بزرگ قرار دارد. چگونگی ارتباط آن با فضای تالار نیز بدین گونه است كه برای سقف شاه‌نشین، دریچه‌های چهارگوش متعددی در نظر گرفته شده که هر یک، درست زیر یكی از مجراهای بادگیر واقع شده است.  دریچه‌های مركزی به دریچه‌های بادگیر وسط كه یك طبقه از بادگیر ستبر پیرامون آن بلندتر است، مرتبط می شود و طرز قرارگیری دریچه‌ها به گونه‌ای است كه به وسیله‌ی یک چوب بلند با قلاب انتهای آن، می توان چفت و بست هر دریچه را باز کرد و بدین ترتیب، میزان و زمان وزش باد به درون تالار، قابل تنظیم است. در صورت نامساعد بودن هوا یا عدم نیاز به وزش باد، به وسیله‌ی همان چوب و قلاب، تمامی دریچه‌ها را می بندند. در چنین شرایطی، خاشاك و مواد زائدی كه داخل بادگیر می شود، پشت هر دریچه جمع می شود که هر چند وقت یک بار با باز كردن دریچه‌ها آن‌ها را کاملاً پاكیزه می كنند.}

^{بادگیر دو طبقه و چهار طرفه‌ی خانه‌ آقازاده در ابركوه}

^{بادگیر دو طبقه استوانه‌ای شکل در کاخ چهل ستون سرهنگ‌آباد}

^{کاخ چهل ستون سرهنگ‌آباد، به همّت مصطفی قلی‌خان سهام‌السلطنه عرب عامری، در دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار، برای پذیرایی از شاهزاده‌های قاجار ساخته شد. این کاخ، شباهت زیادی به چهل ستون اصفهان و باغ عفیف‌آباد شیراز دارد و مجموعه‌ی کاملی با عناصر و ساختار یک بنای شاهانه است. این بنای با شکوه، به دلیل واقع شدن در مناطق کوهستانی، به عنوان شکارگاه نیز مورد توجه و استفاده بوده است. کاخ چهل‌ ستون، در روستای سرهنگ‌آباد، از توابع دهستان سفلای زواره و در 76 کیلومتری شرق اردستان، قرار گرفته است.}

^{این کاخ، شامل تالار کاخ (با ترکیبی از سازه‌های خشتی، آجری، چوبی و تزیینات نقاشی، آیینه‌کاری و نقاشی پشت شیشه)، قراول‌خانه، حمام، برج‌های دیده‌بانی، اصطبل، آسیاب و یخچال است. بر روی عمارتی که استراحت‌گاه خان بوده، دو بادگیر دو طبقه‌ی استوانه‌ای شکل به ارتفاعی حدود 10 متر از سطح زمین، بنا شده که در حال حاضر، یکی از این دو بادگیر، تخریب شده است.}

^{نمایی از بادگیر دو طبقه‌ی استوانه‌ای شکل کاخ چهل ستون در روستای سرهنگ‌آباد اردستان}

^{تصویری قدیمی از دو بادگیر دو طبقه‌ استوانه‌ای شکل کاخ چهل ستون در روستای سرهنگ‌آباد اردستان}