جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

^{فناور‌ی‌ بادگيرها برگرفته از دانش بومی هستند که در مناطق با آب و هواي گرم و خشک و گرم و مرطوب، به منظور جابه‌جايي و خنک کردن هوای ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. در واقع، کارکرد اصلی بادگيرها، هدايت هواي بيرون به داخل ساختمان، خنک کردن نسبي و برقراري جريان طبيعي هوا در محل کار و سکونت مردم در شهرها و نقاط مختلف بوده است.}

^{كهن‌ترین بنا كه اثری از بادگیر در آن دیده می شود، در شمال شرقی شهر بم، بر بالا و دامنه‌ی صخره‌ای عظیم قلعه‌ای مستحکم را پی افکنده‌اند که اهالی محل آن را "ارگ" می نامند که در واقع این بنای سترگ، شهر قدیـم بم است، ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می رود.}

^{ارگ بم نمونه کاملی از شیوه‌های معماری ایران است و نمونه‌هایی از قرن‌ها معماری در آن به چشم می خورد. ارگ بم که بزرگترین مجموعه خشتی جهان است، به شکل قلعه‌ای پرشکوه برفراز تپه‌ای به ارتفاع 61 متر به مانند تاجی مرصع بر سر بناهای تاریخی ایران، درخششی جاودانه دارد. بر اساس شواهد تاریخی زندگی در بم و اطراف آن از شش هزار سال پیش شکل گرفته و در دورانی از تاریخ در مکانی که امروزه ارگ قرار گرفته، تمرکزی به وجود آمده است. پیرامون ارگ بم، حکایت‌های تاریخی که گاه به جرگه افسانه می گراید، فراوان است. ولی سعی بر این است که مستندترین موضوعات باستان‌شناسی با مدد از تاریخ و معماری در معرفی هر چه بهتر این بنای بزرگ دخالت داشته باشد. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته‌های تاریخی، از جمله تاریخ وزیری و حدود العالم به دو هزار سال پیش می رسد. شواهد زیادی از جمله وضعیت پلان مركزی و تعدادی خشت موجود در خانه‌ی حاکم و خانه‌ی رئیس سربازخانه ادعای فوق را به اثبات میرساند. در کل، از مجموع نوشته‌های دوران اسلامی و بررسی های مقدماتی معماری و باستان‌شناسی می توان نتیجه گرفت که ارگ قبل از حکومت ساسانی و احتمالاً در دوره اشکانی ایجاد شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته است. پژوهش در امر نحوه زندگی و تاریخ ارگ احتیاج به یک سری کاوش‌های منظم باستان شناسی دارد ولی آنچه مسلم است سابقه‌ تاریخی ارگ به قبل از اسلام می رسد و در طول تاریخ ارگ، بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است. ارگ بم با این سابقه طولانی تا حدود 180 سال پیش از این، محل سکونت عده‌ای از اهالی بم بوده و بعد از ترک و نقل مکان مردم، به دست فراموشی سپرده شده است.}

^{این شهر قدیمی از چهار قسمت تشکیل شده و به طـــور کلی شامل خندق گرداگرد حصـار، برج‌های دیده‌بانی، مدخل قدیمی، کوچه‌ها و خانه‌ها می باشد. از سمت شمال شرقی یک حصار و از طرف جنوب چهار حصار قلعه را در بر می گیرد (دورتا دور قلعه خندقی ژرف وجود دارد که آن را از یورش‌ها مصون می داشته است). در مجموع 38 برج دیده‌بانی در فواصل معین روی باروها قرار گرفته و آخرین بارو را خندقی عمیق از اطراف جدا مینموده است. بدون شک ایجاد قلعه ارگ بم بر بلندای تپه‌ای سنگی باید دارای موقعیت سوق الجیشی مهمی باشد. در میان این شهر عمارت یا قلعه حاکم نشین بر روی صخره‌ای طبیعی بنا شده است.} 

^{عمارت دارای پنج طبقه می باشد که از خشت خام ساخته شده است. واحدهای شناخته شده گوناگون این مجموعه بنا به ترتیب عبارتند از: ورودی و محله عام‌نشین، دروازه دوم و اصطبل، دروازه‌ی سوم، سربازخانه و تشکیلات مربوط به آن، ساختمان مرکزی یا حاکم نشین.} 

^{واحدهای شناخته شده در عامه‌نشین عبارتند از: راهرو اصلی (بازار)، مسجد جامع، نمازخانه، حسینیه، کاروانسرا، آب‌انبار، میدان مدرسه، سابات جهودها، حمام و زورخانه و تعدادی خانه‌ی قدیمی.} 

^{در محله عام‌نشین، خانه‌های عمومی کنار کوه روی زمین مسطح بنا گردیده و از نظر شهرسازی و تشکیلات زندگی شهری مجموعه کاملی است که تا حدودی نیازهای وابسته به اجتماع زنان خود را رفع می نموده است.} 

^{برخی از خانه‌های عام‌نشین از اهمیت خاصی برخوردارند، زیرا این خانه‌ها شامل بیرونی و اندرونی، بادگیر، ایوان، اتاق‌های زمستانی و تابستانی و محلی جهت نگهداری اسب و احشام بوده و داخل حیاط هر خانه چاه آبی در نظر گرفته شده است.} 

^{تقریباً بیشتر خانه‌های عمومی متصل به هم ساخته شده و غالب آن‌ها به یکدیگر راه دارند. در بعضی خانه‌ها حمام اختصاصی به چشم میخورد و در کنار تعدادی از آن‌ها اصطبل را جدا از محل زندگی ساخته‌اند. تعدادی از خانه‌های ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربری ستون‌ها دو طبقه ساخته شده‌اند که این امر نشانگر روند ازدیاد جمعیت در یکی از دوره‌های گذشته است. در میان خانه‌های عمومی تضادهایی از نظر وسعت حجم و استقامت مشاهده می شود.}

^{از تاریخچه‌ ساخت بادگیرهای موجود در ارگ بم اطلاعات دقیقی وجود ندارد ولی با توجه به مدارك و مستندات موجود قدمت آن‌ها مربوط به دوران صفویه می باشد.}

^{بنای دیگری كه در آن اثری از بادگیر بوده است، مدرسه‌ غیاثیه‌ روستای خرگرد، از توابع خواف است كه مربوط به دوره‌ی اسلامی می باشد. مدرسه‌ غیاثیه‌ خرگرد تنها اثر به جا مانده از شهر خرگرد قدیم است كه آن را بین سال‌های 848-846 هجری قمری بنا نموده‌اند. این بنا به فرمال خواجهغیاث الدین پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ بهادر تیموری و توسط دو برادر معمار به ‌نام‌های "قوام الدین" و "غیاث الدین" شیرازی بنیان گرفت. این بنا در دو طبقه با ۳۲حجره و دارای هشت تالار در گوشه‌ها و دو تالاربزرگ در طرفین و هشتی ورودی است كه به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.}

^{از نکات قابل توجه دیگر درباره اثبات این که مبدع بادگیرها ایرانیان بوده‌اند و در مناطق کویری یاد شده برای اولین بار ساخته شده‌اند می‌توان بیان داشت:}

^{- اغلب کشورهای منطقه خاورمیانه در اوایل دوره‌ی اسلامی و حکومت ساسانیان جزوی از خاک ایران بوده‌اند و برخی از آن ها تا چند صد سال پیش هنوز هم جزئی از ایران بوده‌اند.}

^{- روزنتال، پژوهشگر مصری در پژوهش خود درباره‌ی پیدایش و گسترش بادگیرها، بر این باور است كه این سازه در ایران اختراع شده و در روزگار خلافت عباسیان، ساخت آن محدود به منطقه‌ی بین‌النهرین بوده است. ولی با افزوده شدن اهمیت سیاسی و اقتصادی مصر در دوره‌ی حكومت فاطمیان، در آن‌ منطقه نیز رواج یافته است. او همچنین اشاره دارد که بادگیر در مصر با نام بادهنج شناخته می‌شود که این نام همان بادآهنگ در زبان فارسی است و چون اعراب در ادبیاتشان حرفگ ندارند آن را ج تلفظ می‌نمایند. وی همچنین به این نکته اشاره می‌نماید که در نقاشی‌ها و آثار مینیاتوری بجا مانده هیچ اثری از بادگیر در ساختار ساختمان‌ها دیده نشده است.}

^{- در تمدن‌های دیگر در ایران یا در خاورمیانه نشانی از وجود بادگیر در آثار معماری، تاریخی و ادبی آن ها یافت نگردیده است.}

^{تدوین و مولف: مهندس علیرضا دهقانی}