جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

ایرانیان در طول تاریخ هیچ گاه شادی را فراموش نکردند، اگر نگاهی به گاهشمار زرتشتیان بیندازیم آن قدر جشن می بینیم که شاید کمتر ملتی به اين اندازه بهانه اي براي شادی کردن داشته باشد اما نباید از یاد برد که واژه جشن به معنی ستایش و نیایش است پس در جشن ایرانی همیشه ستایش و نیایش خداوند یگانه مورد توجه بوده است و اصولاً شادی بدون حضور اهورامزدا در ایران جایی ندارد.

گاهانبارها را باید جشن هایی دانست با سابقه ای بسیار کهن که هنوز در بین زرتشتیان ایران رواج دارد. این جشن ها 6 بار در سال و هر بار به مدت پنج روز بر پا می شوند.

ابتدا ببینیم واژه گاهانبار یا گاهنبار یا گهنبار به چه معنا است؟ این کلمه را به چهار صورت معنی نموده اند که هر کدام از آن ها می تواند درست باشد: نخست به معنی زمان های به ثمر رسیدن يا بار دادن، دوم زمان انبار کردن، سوم زمان بارعام دادن، چهارم زمان گاهان(گات ها) خوانی

فلسفه برگزاری: جشن هایی به قدمت گاهانبار که حتی قبل از زرتشت نیز برخی از چهره های آن در ایران رواج داشته است. را از سه دیدگاه می توان نگریست، سه دیدگاهی که کامل کننده یکدیگر می باشند

دیدگاه نخست گاهانبارها، جشن هایی هستند با پیشینه کشاورزی، بدین مفهوم که زمان برگزاری دوره های (چهره های) گاهانبار با زمان های ویژه زندگی کشاورزی هماهنگی دارند:

1- "مِیدیوزَرم" (اولین چهره) به معنی "میان بهار" می باشد و در میان اردیبهشت برگزار می گردد و آن هنگامی است که زمین سبز است و گیاهان شیره می گیرند ( جان دوباره می یابند)ا

2- ماه تیر زمان برگزاری چهره "مِیدیو شَهم" است که آن را "میان تابستان" معنی نموده اند. (در نزد آریا ها قبل از رسیدن به ایران زمانی، سال دارای دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ بوده است، تابستان بزرگ از فروردین تا پایان مهر ماه و زمستان بزرگ از آبان تا پایان اسفند ماه بوده است.) این چهره در زمانی برگزار می شود که علوفه را باید درو کرد

3- "پِیته شَهم" یا دوره سوم را "پایان تابستان" معنی نموده اند که در پایان شهریور برگزار می شود در هنگامی که باید گندم را درو نمود

4- دوره چهارم در "پایان مهر ماه" برپا می شود، آن را "اَیاسِرِم" (به معنی بازگشت) گویند و همزمان است با پایان تابستان بزرگ و این هنگامی است که چوپان از چراگاه تابستانی به خانه باز می گردد

5- پنجمین دوره را میان آرامش (میان زمستان) معنی نموده اند و در متن های اوستایی آن را "مِیدیاریم" گفته اند. زمان برگزاری آن "میان دی ماه" می باشد

6- چهره ششم را "هَمَس پَت مِیدیم" گویند که 5 روز پایان سال می باشد. این جشن به فروهر درگذشتگان مربوط است و زمانی است که آنها باز می گردند. به دنبال این دوره بهار آغاز می گردد و طبیعت جانی دوباره می یابد

پس با نگاهی به زمان های برگزاری اکثر چهره های گاهانبار می توانیم آن را دارای پیشینه ای کشاورزی بنامیم

و همچنین در جایی دیگر آمده: "می دانیم که هر گهنبار( گاهان بار) به مدت ۵ روز برگزار می شود که چهار روز اول ، روزهایی هستند جهت تدارک دیدن روز پنجم. و این یعنی جشن اصلی این گهنبارها (گاهان بار) روز پنجم برگزار می شود

اما: گهنبار (گاهان بار ) کلمه ایست که در پهلوی به اون "گاسانبار" می گویند. گهنبار (گاهان بار ) به معنای گاه و زمانِ به ثمر رسیدن و بارآوردن می باشد و از جشن های زرتشتیان است. که همراه با داد و دهش و خواندن اوستا همراه می باشد

در نگرش زرتشتیان، آفرینش در شش مرحله از سوی خداوند و در شش چهره گهنبار (گاهان بار ) انجام گرفته:

۱- آفرینش آسمان ( گهنبار (گاهان بار ) میدیوزرم (میان بهار ) و در چهل و پنجمین روز از سال )

۲- آفرینش آب ( گهنبار (گاهان بار ) میدیوشهم ( میان تابستان ) و در صد و پنجمین روز سال )

۳- آفرینش زمین ( گهنبار (گاهان بار ) پیته شهم ( پایان تابستان ) و در صد و هشتادمین روز سال )

۴- آفرینش گیاه ( گهنبار (گاهان بار ) ایاسرم ( آغاز فصل سرما ) و در دویست و دهمین روز سال )

۵- آفرینش جانوران ( گهنبار (گاهان بار ) میدیاریم ( میان زمستان ) و در دویست و نودمین روز سال )

۶- آفرینش انسان ( گهنبار (گاهان بار ) همس پت میدیم ( آخرین روز سال ) و در سیصد و پنجاهمین روز سال

دیدگاه دوم گاهانبارها را جشن آفرینش می داند و معتقد است که خداوند آفرینش خود را در 6 مرحله تکمیل نموده است که همزمان با این مراحل جشن های گاهانبار برگزار می گردد. در "مِیدیوزَرم" آسمان، در "مِیدیوشَهِم" آب، در "پیته شَهِم" زمین، در "اَیاسَرم" گیاه، در "مِیدیاریم" حیوان و در "هَمَس پَت میدیم گاه" انسان را آفریده است و بدین ترتیب در طول یک سال، آفرینش خداوند انجام پذیرفته است.

دیدگاه سوم این گونه بیان می کند که از اهداف اصلی برگزاری گاهانبارها داد و دهش می باشد. گاهانبارها جشن هایی هستند که از دیرباز در بین ایرانیان برای بخشش و خیرات شکل گرفته اند. جشن هایی که هر کس از هر قوم و مذهب می تواند در آن حضور یابد و برابر با دیگران، فقیر و غنی با هم بر سر یک سفره از یک خوراک بهره ببرند و بدین گونه است که ایرانی ها از دیرباز در اندیشه از بین بردن طبقات اجتماعی بوده اند.

برگزاری

 در سپیده دم روز نخست هر چهره، در آتشکده مراسم "واج یشت" برگزار می شود یعنی یکی از موبدان تمام یسنا (یکی از 5 بخش اوستا) را می خواند و موبدان دیگر نیز در بسیاری از جاها با او هم آوا می شوند. در طول این 5 روز مراسم گاهانبار در خانه های افراد یا آتشکده برپا می شود و بعد از مراسم با توجه به توان مالی برگزار کننده گاهنبار به افراد شرکت کننده "لُرک" (مجموعه ای ازخشکبار)، نان و یا ناهار یا شام داده می شود. امروز نیز در اکثر نقاط زرتشتی نشین گاهانبارها به مانند گذشته برپا می شوند و ارزش خود را حفظ نموده اند.

سفره گاهانبار

 سفره گاهانبار از سفره های نمادینی است که مفهوم وسیعی را در بر دارد، برخی از اشیا بر سر سفره نشانه هایی هستند از امشاسپندان  تا ما آن ها را در نظر داشته باشیم. امشاسپندان در لغت به معنی مقدسان بی مرگ یا پاکان جاودان می باشد. آن ها را باید بازشناساننده های وجود اهورامزدا دانست، به مفهومی بسیار ساده تر می توان آن ها را صفات و یا فروزه های اهورامزدا خواند

ا --- 6 امشاسپند برای نخستین بار در گاتها، سرودهای آسمانی اشو زرتشت، آمده اند. با برداشتی که از گات ها شده، آن ها را مرحله هایی به رسیدن به خدا نام نهادند. این امشاسپندان در گذر زمان هر کدام نگهبان پدیده ای مادی شده اند (احتمالاً به دلیل ملموس شدن بیشتر با زندگی انسان ها) به نشانه هر کدام اشیایی بر سر سفره گاهانبار قرار دارد:

2- اَشه وَهیشته (اردیبهشت) به معنی بهترین راستی و پاکی است و نگهبان آتش می باشد. مجمر آتش و چراغ روغنی را به همین دلیل بر سر سفره می نهند

3- خَشَتره وَئیریه (شهریور) به معنی شهریاری ( توانایی، قدرت و تسلط بر نفس خویش) است که نگهبان فلزات می باشد و ظرف های مسی و روزين نشانی است برای آن

4- سِپَنتا آرمَئیتی (سپندارمزد) به معنی مهر، فروتنی و عشق پاک و دانش اندوزي و پويايي است که نگهبان زمین و ميوه می باشد، سفره را به همین نشانه پهن می کنندو البته بر روی زمین آن را می گسترانند. ميوه ها نيز چون از زمين به دست مي آيند نمادي هستند از اين امشاسپند

5- هَئوروَتات (خرداد) به معنی رسایی و کمال می باشد و نگهبان آب ها است. به نشانه این امشاسپند ظرفی از آب بر سر سفره قرار دارد

6- اَمُرتات ( اَمُرداد، اَمُرداد را امروزه به اشتباه "مُرداد" می گویند اَمُرداد به معنی بی مرگی و مرداد به معنی مرگ می باشد) به معنی بی مرگی و جاودانی است که نگهبان گیاهان می باشد. مورد و سرو به عنوان گیاهانی که در تمام طول سال سبز هستند بر سر سفره، نشانه امرداد امشاسپند هستند.

و اما بقیه چیزها که بر سر سفره هستند

نان روغنی (سیرگ) نان و  کماچ به عنوان خیر و برکت هستند، سیر و سداب که از سرخ کردن کوبیده گیاه سیر، سداب و نعناع به دست می آید و با سرکه مخلوط می شود. مخلوطی است خوراکی و دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی. حلواهای بر سر سفره نیز برای پذیرایی و تقسیم بین حضار می باشد.

برنج: یک بشقاب برنج و خورشت ساده که برای اوستا خواندن و تبرک شدن در سر سفره مراسم دینی فراهم می شود که بعد از اجرای مراسم و پایان نیایش موبد یا موبدان به همراه غذاهای تهیه شده صرف می شود.

وهمن یا وهومن به معنی اندیشه نیک می باشد و نگهبان حیوانات سودمند است و به این نشان شیر و تخم مرغ بر سر سفره قرار می دهند.

از انجمن يانش وران