جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

در خصوص تاریخ بافت قالی اطلاع درستی در دست نیست. ظاهراً قدیمی ترین نمونۀ موجود، به نام " پازیریک" به حدود 2500 سال قبل بر می گردد.نمونه هائی از آثار بدست آمده از دره ی پازیریک، درة کوچکی در شمال کوهستان آلتایی، در جنوب سیبری مرکزی، در 79 کیلومتری مرز مغولستان است که در 1328 ش / 1949، سرگی رودنکو، باستان شناس معروف روس ، کهن ترین نمونة فرش گره بافت و پرزدار را از درون گوری یخ زده در آنجا کشف کرد.

وی پس از بررسی ساختاری و ملاحظة دقیق چگونگی نگاره ها و سنجیدن آنها با دیگر آثار بازیافتة آن دوران، شباهت بسیاری بین نقشمایه های این فرش با نقش برجسته های تخت جمشید دریافت. رودنکو و گریازنف در ابتدا کاوش گوری قدیمی ( متعلق به یک پادشاه سکایی) را که در ارتفاع ۱۶۰۰ متری در پازیریک سیبری قرار داشت آغاز کردند. وقتی از کاوش هایی که در نخستین گور یخ زده انجام شد چیزهای مختلفی چون فرش و لباس بیرون آمد که همه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال داشتند، نام پازیریک که تا آن زمان ناشناخته بود، شهرة آفاق شد. نتایج آزمایش با کربن رادیواکتیو بر روی این اشیا نشان می دهد که این گورها به قرنهای پنجم و چهارم پیش از میلاد تعلق دارند بنابر اظهار رودنکو، کاشف این فرش و بسیاری از محققان، این فرش را ایرانیان (ماد ها یا پارت ها ) بافته اند و احتمالاً به پادشاه سکایی هدیه داده شده و به عنوان یکی از اشیای قیمتی و منحصر به فرد در گور این پادشاه، به همرام او دفن شده و به دلیل یخ زدگی تا کنون سالم مانده است. 

یکی دیگر از فرش های معروف که اثری از آن در دست نیست و تنها در بخی متون تاریخی ذکری از آن شده و ازجمله ابوجعفر محمد طبری در کتاب خود (تاریخ طبری) از آن یاد کرده، فرش " بهارستان" است که بنا بر منابع مکتوب، حدود 400 متر مربع مساحت داشته و در طاق کسری در قصر تیسفون نگهداری می شده است.پس از ظهور اسلام نیز در منابع مکتوب اشاره هایی به قالی و مناطق قالیبافی در ایران شده است و از شهرهای مناطق شمال غربی، خوزستان و فارس به عنوان مراکز عمدۀ تولید فرش نام برده شده است.

تعدادی از قالی های دورۀ سلجوقی هم اکنون در موزۀ استانبول نگهداری می شود که این قالی ها در قرن هفتم هجری و برای مسجد علاءالدین در شهر قونیه بافته شده است. "مارکوپولو" که در حدود سال 1270 میلادی به آسیای صغیر مسافرت کرده و از ایران گذشته است، به قالی های زیبای ترکمن اشاره می کند و آن ها را زیباترین و عالی ترین قالی های دنیا می داند.با بررسی های مینیاتورهای ایران در قرن هفتم و هشتم، مشاهده می شود که نقاشی هایی از قالی در این آثار وجود داردو نقش و رنگ آن ها دقیقاً قابل بررسی است. اما نمونه هایی از قالی این دوره که هم زمان با تسلط مغولان و تیموریان در ایران است یافت نشده.

در دورۀ تیموری این نکته قابل بررسی است که نقش قالی ها بسیار دقیق بوده و احتمالاً توسط هنرمندان نگارگر طراحی و نقاشی شده و توسط بافندگان بافته می شده اند. (( شاید برای اولین بار از دورۀ تیموری بافت قالی بر اساس نقشه متدالول شده است)).ا

اما بهترین و زیباترین قالی ها از دورۀ صفویه به جای مانده است. از آثار بافته شدۀ دورۀ صفویه در موزه های جهان نگهداری می شود و تنها یک قطعه فرش این دوره در موزۀ فرش ایران وجود دارد. و مابقی در موزه هایی چون ویکتوریا و آلبرت لندن، موزۀ پولدی بزولی در میلان ایتالیا، موزۀ مترو پولیتن نیویورک و ... نگهداری می شوند.

معروف ترین قالی دورۀ صفویه، قالی مقبرۀ شیخ صفی در اردبیل است که در موزۀ لندن نگه داشته می شود و طبق کتیبۀ آن، توسط فردی به نام "مقصود کاشانی" بافته شده، بانقش ترنج و لچک با شاخ و برگ های اسلیمی و ختایی. این فرش در سال 1378 شمسی در محل بقعۀ شیخ صفی در اردبیل، توسط سازمان میراث فرهنگی دوباره بافی شده است.از قالی های معروف دیگر که توسط سازمان میراث فرهنگی بازیافت می شود، قالی معروف به " چلسی " است که چون در لندن و در محله ای به همین نام معامله شد، به قالی چلسی شهرت پیدا کرد. این فرش در تبریز بازبافی می شود و گلدار و بانقش حیوانات است.

در بارۀ قالی پازیریک به جز ویکی پدیا می توان به منابع زیر مراجعه کرد:ا

 جیمز اوپی، معمایی بنام پازیریک، ترجمة کیخسرو سُبحه، قالی و گلیم، دورة 2، ش 3 (شهریور 1372

سیروس پرهام، قالی ایران در دایرة المعارف ایرانیکا، نشر دانش، سال 12، ش 2 (بهمن و اسفند 1370؛

 سیروس پرهام، قالی پازیریک چگونه ممکن است بافت بیابانگردان آلتایی باشد، فرش دستباف ایران، سال 3، ش 1 (بهار و تابستان 1375 الف

؛- سیروس پرهام، ماجرای شگفت قالی پازیریک، فرش دستباف ایران ، سال 3، ش 1 (بهار و تابستان 1375 ب

 ماریا ب. زاویتوخینا، پازیریک، پیام یونسکو، سال 8 ، ش 86 (دی 1355

 طاهر صباحی، فرش پازیریک : تاریخچة یک اکتشاف در کوه های آلتائی، فرش دستباف ایران، سال 3، ش 1 (بهار و تابستان 1375

؛ - رومن گیرشمن، هنر ایران، ج 1: در دوران ماد و هخامنشی، ترجمة عیسی بهنام، تهران1346؛

S. Rudenko, The frozen tombs of Siberia: the Pazyryk burials of Iron-Age horsemen , London 1970

Although there are references to carpets by early Greek and Arab writers, just when the first Oriental rug was woven is unknown. In 1949, a Russian archaeological expedition to the Altai mountains in southern Siberia excavated a royal burial mound that contained a miraculously preserved frozen carpet, Known as the Pazyryk carpet, it was used as a saddle cover for a horse interred in the burial mound. Beautifully designed, the rug dates from the 4th or 5th century B.C. and is the earliest-known surviving example of a hand-knotted carpet.

See more here:

http://www.allcleanuk.com/about_rugs.htm

http://www.wovenonline.com/carpet-blog/the-worlds-most-antique-rug.htm