جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

هوشْبام نمازی است که در سحرگاه خوانند. این نماز نیز از قطعات مختلف اوستا فراهم شده است ... تقریباْ همۀ جملات هوشبام از یسناها برداشته شده است. هوش بام مركب است از "هوش" و "بام"  ... "هوش" در اوستا اوشَهْ (اوشَنْگْهَ ušangha) آمده و در سانسكریت اوشاس ušās می‌باشد و آن عبارت است نیم‌شب تا برخاستن خورشید.

این قسمت از شبانه‌ روز را در ادبیات متاخر مزدیسنا اَشَهین‌گاه ōšahin-gāh نامیده‌اند. چنان كه بیاید، شبانه‌روز به پنج گاه تقسیم شده و برای هرگاه، نمازی ویژه است، از جمله اَشَهین‌گاه. اَشَه oša كه اوستایی آن در بالا اشاره شد به معنی "سپیده‌دم" است.
جزء دوم "بام" به معنی "روشن" و "درخشان" است. در اوستا صفت بامْیَه bāmya به معنی »فروزنده و تابنده" بسیار استعمال شده است و در پهلوی بامیك bāmik شده.در پهلوی و فارسی "بام" به معنی "سپیده‌دم و سحرگاه" آمده است. "بلخِ‌نامی" به معنی "بلخِ‌ فروزان و درخشان" می‌باشد. همین صفت به نخستین موعود مزدیسنا داده شده و او را هوشیدَربامی نامیده‌اند. "بامداد" به معنی صبح از لغات ادبی فارسی است و درگذشته اسم اشخاص بوده، یعنی داده و بخشیده و یا آفریدۀ فروغ، چنان كه پدر"مزدك" به نام "بامداد" شهرت داشت.

واژۀ مركب هوشبام در پهلوی و پازند به معنی "سپیده‌دم و سحر" است، یعنی هنگامی كه روان در سحرگاهان (= هوشبام) روز چهارم پس از وفات به سوی جهان مینوی می‌شتابد كه در كتاب مینو خرد (فصل 2 بند 15) آمده است. نماز هوشبام چنین است:
نیكوست كه این نماز از حفظ با زمزمه خوانده شود كه درمان بخش‌ترین چاره‌هاست. پس پنج بار نماز اَهونَه وَئیریَه خوانده شود، چون این نماز پیروزمندترین راست و موجب تندرستی می‌شود. آن را به آواز بخوان كه نگاهبان و حافظ تن است. ای مزدا، جز تو كه پناه و نگاهبان من تواند بود هنگامی كه با دشمنان روبه‌رو شوم؟ ای اهورا از پرورش آتش (درون) است كه راحت و آسایش (وجدان) پدید می‌شود. ای اهورا مرا راهنمایی كن، چون جز تو راهنما و نگهبانی نیست. مرا بیاموز كه چه كسانی هستند برازندۀ دشمنان و پناه دهندۀ دوستان تو، تااز وجود آنان آگاه شوم كه بزرگن و دانایان‌اند. ای مزدا، كسی را كه نیكو باشد و تو بپسندی، ایزد سرو برای یاری به سوی او بشتابد.

تو را درود می‌گویم ای سپیده‌دمان (هوشبام) و آن شایسته‌ترین، اهورامزدا را چونان سروری برمی‌گزینم، با همۀ نیرو و توان برای برانداختن آن انگره‌مینوی زشت كار و خشم كه دیو است با سلاح خونین و با همۀ دروغ‌پرستان می‌ستیزم.
بزرگ و محترم می‌دارم اهورامزدای رایومند و فرهمند را، امشاسپندان و آن ستارۀ درخشان تیشتریه را، و همۀ مردان اشه و پاكان را و سراسر آفرینش سْپِنتَه‌مَئین‌یو را.
پیروزی و پیشروی را برای همۀ آفرینش نیك خواستارم. بزرگ و جاه‌مند می‌دانم اَشی 1 را كه بخشندۀ پیروزی است و درمان بخش است و در هم شكند شرور و بدی‌ها و شریران را تا كه بهترین و شایسته‌ترین پاداش‌ها بهرۀ ما شود. 

ستایش می‌كنیم و خشنود می‌نماییم امشاسپندان را تا بركت و آسایش دهند به این خانه و خانواده، و پشتیبان باشند آفرینش نیك را و نابود سازند آفرینشِ منش بد را. چنان باشد ای مزدا اهورا كه به خواست خود و نیرومندی فرمانروایِ همۀ آفرینش نیك باشی؛ و من كه زرتشت هستم می‌كوشم تا همگان را بر آن دارم تا به این دین اهوراییِ زرتشتی بگروند و برابر آن اندیشه كنند و كردار و رفتار داشته باشند، تابِدان جا كه سرشت و روان ما پاك و مهذب شود و تن هامان از خرسندی كامیاب باشد ودر بهترین جاها زندگی كنیم و به سرای جادوان رسیم و با اَشا یكی و همراه و همسان گردیم.2

پانوشت ها
1 - ایزد بخشندۀ ثروت و بركت و حامی جوانان و دوشیزگان، به بخش یشت‌هان یشت هفدهم نگاه شود. 
2 - چنان كه اشاره شد، نماز هوشبام بیشتر میان پارسیان رایج می‌باشد ودر خرده اوستاهای فارسی و در ایران چندان بِ‌ان آشنایی ندارند. نگاه كنید به:
Translation of Zand-I xurtak avistak, Ervad. B. N, Dhabhar, M. A., p. 17-22, Bombay, 63.