جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

یسنا (بخش نخست)

سنا نخستین، مهمترین و مورد توجه ترین بخش اوستا ست. این واژه در اوستا به صورت یَسنه و در پهلوی یسن و یزشن آمده که به معنای ستایش و نیایش است. یسنا بیشتر جنبخ آیینی دارد و درباره هر چیز نیکو و سود رسان و زندگی بخش دارای سروده های ستایش است. در دین مزدیسنا تمام پدیده های هستی، جلوه های بی شمار ذات خداوند یکتا به شمار می روند و ستایش و نیایش هر پدیده نیک و سود رسان و بهره بردن از آن در واقع ستایش و پرستش خود اهورامزدا است. یسنا دارای هفتاد و دو بخش است که هر بخش آن هائیتی یا هات نام دارد و هر هات از چند بند تشکیل می شود. هفده هات از هفتاد و دو هات یسنا گات ها نام دارد. گات ها یا گاهان سروده های پیامبر ما، اشوزرتشت است و در طی دوران طولانی توسط موبدان بدون کم و کاست و دست نخورده به ما رسیده است. هفتن هائیتی نیز 7 هات از یسنا است که میان اهنودگاه و اشتود گاه( هات 35 تا آخر 41) آمده و توسط شاگردان اشو زرتشت نوشته شده است.

یشت ها(بخش دوم)

بخش مهم دیگری از اوستا یشت ها ست. واژه یشتی در اوستا و یشت در پهلوی نیز به همان معنای ستایش و نیایش است. هم واژه یشت و هم واژه یسنا هر دو ازفعل یَز به معنی ستایش کردن، آمده است. یشت ها یکی از مهم ترین و پربارترین آثار و اسناد نوشته شده درباره دین، فرهنگ، تاریخ، و اساطیر کهن ایرانی، مراسم نیایش و ستایش خداوند، جلوه های مینویی و مادی او است. امروزه بیست و یک یشت برای اورمزد، امشاسپندان و ایزدان برجای مانده است. یشت ها به دو بخش تقسیم می شود. برخی از یشت ها قدمت و اصالت بیشتری دارند. این یشت ها سروده هایی هستند که زمان نگارش آن ها به دوران کهن پیش از اشوزرتشت می رسد و دورنمایه آن در سایه دین مزدیسنا، رنگ و مفهوم زرتشتی به خود گرفته است. در برابر، گروه دیگری از یشت ها هستند که در دوره های پس از هر یک اشو زرتشت تدوین شده اند و از مقدمت کمتری برخوردارند. هریک از یشت ها به چندین کرده تقسیم می شوند.

ویسپرد (بخش سوم)

^{ویسپرد، در اوستا واژه ای است کرکب از دو جزء ویسپه + رتو.} 

^{ویسپه به معنی همه، همگی و رتو به معنی رد و سرور مینویی است و در کل به معنی همه ردان یا همه سروران مینویی است.} 

ویسپرد ستایش، بزرگداشت و ارج نهادن به همه عناصر نیک این جهان و پدیده ها، شادی ها و جشن ها به شمار می رود که نهایت، همگی آنها سپاس به درگاه اهورامزدا است. ویسپرد، به بیست و چهار بخش که هر بخش را کرده می نامند تقسیم شده است.

وندیداد (بخش چهارم)

وندیداد که کلمه اوستایی آن وی دَئودَاتَه به معنی قانون ضد دیو است، مجموعه مطالبی در شناخت و همکاری با خوبی ها و پاکی ها که ایزدی نامیده می شوند و شناخت و مبارزه با بدی ها و آلودگی ها که دیو نامیده می شود، را دربر دارد. در وندیداد همچنین دستوراهایی در پیرامون پاکیزگی، پرهیز از نسا (لاشه موجودات)، میرنسا (آنچه از بدن جدا می شود) که به عبارتی بهداشت همگانی و نیز مطالبی درباره کار، کوشش و آبادانی زمین و همچنین برخی اسطوره ها و مطالب دینی، تاریخی و جغرافی نیز دارد. وندیداد به ۲۲ بخش که در بخش آن را فرگرد می نامند تقسیم شده است. البته باید توجه داشت که اگر کتاب وندیداد را با توجه به زمان و شرایط زندگی آن دوران بررسی کنیم، دارای قوانینی بسیار سومند برای بهتر کردن زندگی مردمان آن دوران است. یادآوری این نکته ضوری است که این قوانین و مقررات آیینی پس از اشوزرتشت به وسیله انجمن موبدان با نگرش بر شرایط زمان و مکان خود، خردمندانه تازه و نو (فرشه) می گردد.

خرده اوستا (بخش پنجم)

خرده اوستا که به معنای اوستای کوچک است، کتابی مستقل با درونمایه ای تازه نیست، بلکه دربردارنده گزیده هایی از بخش های دیگر اوستا یعنی یسنا، یشت ها، ویسپرد و وندیداد می باشد؛ علاوه بر این نیاش هایی نیز به زبان پازند دارد که بسیار به زبان فارسی امروز نزدیک است. این مجموعه برای نیایش زرتشتیان در پنج گاه روز و آیین های دینی تدوین و فرهم شده است. گردآورنده خرده اوستا، آذرباد مهراسپندان موبد بزرگ دوره ساسانیان بوده است.