جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

یکی ازکهن ترین بخش های اوستا که دربر دارنده آموزش های پیام آور دین، اشوزرتشت سپیتمان است، گاثاها یا گات ها یا گاهان نام دارد. گاهان در دل یسنا که یکی از بخش های پنجگانه «کتاب اوستا شامل پنج بخش یسنا، یشت ها، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا است» کتاب سپندینه (مقدس) اوستا است،جای دارد. نام این سروده های آسمانی در اوستا به صورت گاثاها آمده است اما در خود گات ها این سرودها، مانتره« کلام اندیشه برانگیز» نامیده شده است. در زبان فارسی نیز این سرودها را گاهان می نامند که جمع گاه است و گاه از واژه اوستایی گاثا به معنی سروده آمده است. گاهان در بردارنده 17 هات است که در میان 72 هات یسنا واقع شده است و این 17 هات در 5 سروده یا گاه تنظیم شده اند:

اهنودگاه« از هات 28 تا پایان هات 34» 
اشتودگاه «از هات 43 تا پایان هات 46»
سپنتمدگاه «از هات47 تا پایان هات50»
وهوخشترگاه « هات51»
وهیشتوایشت گاه «هات53»

هر هات گات ها دارای چندین قطعه یا بند است و در مجموع گات ها در بردارنده 238 بند است. باور به آسمانی بودن گات ها (گاهان) به دوران بسیار کهن باز می گردد و همگان می دانند که از سخنان فرخنده آن، وخشور پاک اشوزرتشت سپیتمان است. در بخش های دیگر اوستا از جمله وندیداد «فرگرد19»، یسنا «هات 57» و ویسپرد، نام هر پنج بخش گاهان نام برده و به آن ها درود فرستاده شده است.

 همچنین، در جای جای اوستا، سروده هایی از گاهان آورده شده است. واما گاهان(گات ها) افزون بر سپندینگی و جنبه آسمانی، از دیدگاه ادبی، فلسفی و شیوه خردورزی نیز در نوع خود یگانه بوده و به اندیشه و تفکر ایران و جهان مهمترین خدمت و یاری را رسانده است. هر بند یا قطعه گاهان بسته به آن که در کدام بخش های پنجگانه گاهان(گات ها) یعنی اهنودگاه، اشتودگاه، سپنتمدگاه، وهوخشترگاه، وهیشتوایش گاه قرار داشته باشد، از تعدادی بیت تشکیل شده و دارای وزن شعری مخصوصی به خود است.

به عنوان نمونه، هربند اهنودگاه سه بیت دارد در حالی که بندهای اشتودگاه پنج بیتی است. 

نام نخستین بخش گاهان(گات ها) اهنود است که از واژه اهو به معنای سرور، بزرگی ریشه گرفته است.

 دومین بخش گاهان(گات ها) اشتود نامیده میشود که به معنی تندرستی و آسایش، خوشبختی است.

 سومین بخش گاهان (گات ها) سپنتمد نام دارد که به معنی مینوی مقدس ، نیروی افزاینده است.

 چهارمین بخش گات ها وهوخشتر است که به معنی شهریاری نیک است.

پنجمین بخش گاهان(گات ها) وهیشتوایشت نام دارد که معنی آن بهترین خواسته و نیکوترین ثروت، بهترین آرزو است.

یسنا – هات27
یسنا، هات 27 دربردارنده سه نیایش معروف زرتشتی است که بارها در دیگر بخشهای اوستا آورده شده و هر زرتشتی در نیایش و نماز روزانه، آنها را بارها خوانده و تکرار میکند. این سه نیایش از نظر معنا و مفهوم، ژرف و بسیار به گاهان اشو زرتشت(گات ها، گاثاها) نزدیک اند و از دیدگاه دیرینگیِ زبان و ویژگی دستوری و زبان شناسی، همانندی فراوان با گاهان دارند و درست پیش از هات 28 که آغاز گاهان(گات ها) است جای گرفته اند

اَشم وُهو

اَشِم وُهو وَهیشتم اَستی.
اوشتا اَستی اوشتا اَهمایی.
هیَت اشایی وَهیشتایی اَشِم.
ترجمه: اشویی« نیکویی، راستی، درستی» بهترین نیکی است. اشویی خوشختی است. خوشبختی از آن کسی است که خواستار بهترین اشویی باشد

یَثا اَهو وَئیریو

یَثا اَهو وَئیریو
اَثا رَتوش اَشات چیت هَچا.
وَنگهه اوش دَزدا مَننگهو
شیه اُتنه نام اَنگه اُش مَزدایی.
خشثرم چا اهورایی آ ییم دریگوُبیو دَدَت واستارِم
ترجمه: همان گونه که سردار دنیا(اهو) توانا و نیرومند است، به همان اندازه سردار دین (رتو) نیز به مناسبت پاکی و اشویی خویش، نیرومند است. موهبت نیک منشی(وهومن) از آن کسی است که برابر خواسته مزدا رفتار کند. پاداش اهورایی ویژه کسی است که نیازمندان را دستگیر باشد.

یِنگهه هاتام

یِنگهه هاتام
یِنگه هاتام اَئت یِسنه پَئیتی وَنگهوُ
مَزداو اَهوُرو وَئثا اَشات هَچا
یاونگهام چا تانس چا تاوس چا یَزَمئیده.
ترجمه: از میان مردان و زنان کسی که برابر آین راستی ستایش او بهتر است، مزدا اهورا از آن آگاه است، این گونه مردان و زنان را می ستاییم.