جشن ها، آیین ها و گاهشمارهای باستانی

سه جور گاهشمار :

^{1)    خورشیدی : بر پایه حرکت زمین بدور خورشید}

^{الف- حرکت وضعی که زمین بمدت 24 ساعت یک دور حول محور شمالی/جنوبی خود می چرخد.} 

^{ب -  حرکت انتقالی بامدت زمان 365 روز و 48 دقیقه و 46 ثانیه  و یا 24219879 .. 365 روز." با کسری 11 دقیقه و 14 ثانیه " از 365 روز و 6 ساعت .} 

^{در عمل همه گاه شماری های معتبر سال را 365 روز و 6 ساعت که سه سال پیاپی را 365 روزه و سال چهارم، کبیسه، را 366 روزه در سراسر جهان بر پا می دارند .}

^{2 )  مهی و یا قمری : که بر پایه گردش ماه بدور زمین با مدت زمان، یک هلال تا هلال بعدی ،29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 33.1 ثانیه یا 53059.29 روز که یک سال قمری 36708 . .354 روز می باشد.}

^{3 )  خورشیدی / مهی : بر پایه گردس زمین بدور خورشید و یا گردش ماه بدور زمین .}

 ^{گاهشمار اوستایی :} 

 ^{پژوهشگران ایران باستان تاریخچهٔ استفاده از گاهشمار در ایران را به حدود دو هزار سال پیش از میلاد و حتی پیش از پیدایش اشوزرتشت برمی‌گردانند. با گذر زمان و در طول تاریخ، گاهشمار نگاری ایرانی تغییرات زیادی در خودش دیده‌است. تقویم و گاهشمار زرتشتی یا گاهشماری اوستایی از اواسط شاهنشاهی داریوش بزرگ در ایران متداول شد و کم کم جای تقویم و گاهشماری گذشته را پر کرد و رایج گشت.}

^{۱ـ اهورا مزدا Ahurâ Mazdâ/ اورمَزدUrmazd : اهورامزدا، خداوند جان و خرد، جان جانان، خرد، خردها، سرآغاز، سرانجام، بُن هستی .}

^{۲ـ وُهومَنَ Vohumana/ بَهمنBahman : اندیشه نیک، نیک منشی، نیک نهادی، گوهر خرد، خرد شاد، یکی از نمادهای سپنتایی بودن جان و زندگی (روز نَبُر)}

^{۳ـ اشَه وَهیشتَه Asha vahishta/ اَردیبهشتArdibehesht  :  بهترین راستی و پاکی، حقیقت و واقعیت، هنجار هستی، قانون دقت، هر کس و هر چیز در جای درست و شایستۀ خود، هماهنگی، تراز و همسنگی و تعادل}

^{۴ـ خشَترَ وَئیریَه Xshathra vairya/ شهریورShahrivar  :  شهریاری برگزیدنی، چیرگی بر ‌‌نفس خویش، سازندگی، آبادانی}

^{۵ـ سپنتا آرمیتی Spentâ ârmaiti/ سِپَندارمَذ Sepandârmazd : آرامش افزاینده، فروتنی و مهر پاک، باروری و زندگی افزایی}

^{۶ـ هَئوروَتاتَ/ خورداد Xordâd : همه گونه شدن، رسایی یافتن، درستی تن و روان، بهتر شدن، خوش زیستی، شاد بودن.}

^{۸ـ دی به آذَر Dey be âzar [1]: آفریدگار آتش}

^{۹ـ آذرÂ}zar :   آتش، فروغ و روشنایی، روشنایی خرد، گرمای جان بخش، نیرو و انرژی، آتش آفریننده، آتش درون هستی، نماد اَشَه

^{۱۰ـ آبان Âbân [2] : آب ها، مایۀ هستی، مایۀ پاکی و پالودگی، نماد خرداد، به هم آمیزندۀ نیروهای درونی برای رسایی یافتن و رسیدن به روشنایی، نمادِ خورداد}

^{۱۱ـ خور [۳ ] Xor خورشید، آفتاب، سرچشمۀ آتش و گرما و زندگی}

^{۱۲ـ ماه Mâh [4] : ماه آسمان، یکی از نمادهای سپنتایی بودن جان و زندگی - (روز نَبُر)}

^{۱۳ـ تیر Tir[5] : ستاره تیر (تیشتر)، ستاره باران، نماد بارش و سرسبزی، نماد آخشیج و سپهر (طبیعت)}

^{۱۴ـ گوش(گِئوش) Goush (Geush) : گیان (جان)، کیهان (جهان)، مردم، یکی از نمادهای سپنتایی بودن جان و زندگی - (روز نَبُر)}

^{۱۵ـ دی بمهر Dey be Mehr : آفریدگار (سرآغاز پیدایش) مِهر}

^{۱۶ـ مهر Mehr [6] : نیروی کشش، نیروی چسبانندگی و آشتی میان همه و هتا همیستارها (متضادها)، نیروی به هم نگاهدارندۀ یگانگی هستی، دوستی، پیمان و وفای به آن}

^{۱۷ـ سُروش Soroush [7] : شنیدن آوای‌ درون، ندای‌ وجدان، نگاهبان جان در تاریکی ها}

^{۱۸ـ رَشن Rashn [8] : دادگری، دادخواهی، دادگستری}

^{۱۹ـ فروردین Farvardin : فروهر[۹]، نیروی‌ پیشرفت}

^{۲۰ـ وِرَهرام [۱۰]Vrahrâm/  بهرام Bahrâm : پیروزی}

^{۲۱ـ رام Râm [11] : رامش، شادمانی، یکی از نمادهای سپنتایی بودن جان و زندگی - (روز نَبُر)}

^{۲۲ـ باد  Bâd [12] : باد، هوا، مایۀ بنیادین زندگی}

^{۲۳ـ دی به دین Dey be Din : آفریدگار (سرآغاز پیدایش) بینش / وجدان}

^{۲۴ـ دین Din [13] : بینش درونی، وجدان}

^{۲۵ـ اَرْد (اشی) Ard (Ashi) : خوشبختی،دارایی}

^{۲۶ـ اَشتاد Ashtâd : راستی، افزایندگی}

^{۲۷ـ آسمانÂsmân :  آسمان}

^{۲۸ـ زامیاد Zâmyâd : زمین، نماد سپنت آرمیتی}

^{۲۹ـ مانْتْرَه‌سِپَند Mântra sepand : سخنان رشد دهنده و افزاینده (گاتاها) گفتار پاک و نغز}

^{۳۰ـ اَنارام Anârâm [14] : رامش و آرامش بی کرانه .}

^{هزاران سال پیش از میلاد، ایرانیان کبیسه را نیز می دانستند و هر دوره 120 ساله یک ماه اضافی داشتند، در آخرین روز پنجه ی ساله 120، بجای چهارمین روز "وهیشتوایش " یک ماه تمام اجرا می کردند.  در حقیقت پس از هر 120 سال ، 29 روز اضافی می انگاشتند. ماه اضافی دوره اول را بنام "فروردین اََوُرداد " دو فروردین ماه 30 روزه با آن همه جشن و سرور داشتد! .} 

^{بیجا نیست که آنان برای خویشان , دوستان و نیکان روزگار خود آرزوی 120 ساله شدن را داشتند و نام ماه اضافی دوره 120 ساله دوم را " اردیبهشت اَوُرداد "  و دوره سوم را " خورداد اَوُرداد "  و.....  نام اضافی دوره دوازدهم را " اسفند اَوُرداد " می گذ تند، و از اینروی هزاره ها را براحتی می دانستند .} 

^{جا دارد تا گفته شود که کبیسه پایان سال دوره دوازدهم 30 روز بوده یعنی پنجه وه  پایانی دوره دوازدهم پنج روز کامل بوده است .}

^{با محاسباتی که آقای م خسرویانی انجام داده اند، پایان دوره دوازدهم یعنی پس ازماه اضافی  " اسفند اَوُرداد " یعنی پس از گذشت 1440 سال دقت این کبیسه گیری با واقعیت 24/0 روز یعنی، حدود 7 ساعت و 45 دقیقه.}

^{محاسبه:}

^{11 دوره 120 ساله با 11کبیسه 29 روزه به اضافه یک دوره 120 ساله با یک کبیسه 30 روزه}

^{روز 525949 =  (30+ 365* 120* 1 )  + ( 29 * 11 + 365 * 120 * 11 )}

^{در مقایسه با 12 دوره 120 ساله نجومی}

^{روز  525948.76 = 365.24219879 * 120 * 12}     

^{در صورتی که با روش کبیسه گیری با روش گاه شماری جلالی برای مدت 1452 سال با308 عدد کبیسه 4 ساله و44 کبیسه 5 ساله یعنی رویهم 352 روز کبیسه خواهیم داشت .}

^{روز 530332 = 352 + 365 * 1452}

^{در مقایسه با 1452 سال نجومی}

^{روز530331.67  = 365.2422 * 1452}

^{اختلاف 0.33 روز یعنی 7 ساعت و55 دقیقه .}

^{حال اگر از این تاریح 4 دوره 120 ساله دیگر بگذرد یعنی در پایان دوره شانزدهم کبیسه گیری 120 ساله اختلاف گاه شماری اوستایی با گاه شماری با سال نجومی  یک ساعت و26 دقیقه خواهد بود !}

^{نتیجه : تنها اشکال این روش کبیسه گیری، 120 ساله، این است که آغاز سال نجومی، نوروز، به ازاء  هر 4 سال یک روز پیشی می گیرد. ولی پس از 120 سال، که 30 روز پیشی گرفت، دوباره بر می گردد به آغاز سال نجومی.}

^{گاه شماری اوستایی از گاه شماری جلالی که خود یکی از کاملترین گاهشماری در جهان می باشد دقیق تر می باشد ولی پرسش اینجاست که چرا هیچ پژوهنده و یا ارگانی آنرا منعکس نکرده و حتی اسمی هم ازآن نبرده است !}

^{به دنبال چیرگی تازیان بر ایرانیان، گاهشماری اوستایی با کبیسه گیری 120 ساله منسوخ و به جای آن تقویم هجری قمری رایج شد که آن هم به دلیل ناهماهنگ بودن با فصول سال مشکلات بسیاری را به بار آورد.} 

در سال 465 قمری، جلال الدین ملکشاه سلجوقی تصمیم به اصلاح تقویم گرفت و گروهی از اختر شماران، منجمان را به کار سر و سامان دادن تقویم گماشت، که از آن میان عمرخیام، ابولعباس لوکری، میمون ابن نجیب واسطی، ابوالمظفر اسفزاری و چند تن دیگر را بر شمرده اند. محل کار آن ها رصد خانه ی نو بنیاد ملکشاه بود که جای آن را برخی در اصفهان و برخی دیگر در ری یا نیشابور دانسته اند. ملکشاه، تقویم پیشنهادی این دانشمندان را که به تقویم جلالی شهرت یافت در قسمت های بسیاری از ایران رواج داد و تقویم خورشیدی کنونی ایران بر پایه ی همین تقویم است. 

مبدا این تقویم از روز 9 رمضان 471 قمری برابر با 15 مارس 1079 میلادی را اول فروردین 458 خورشیدی قرار داده اند. آغاز سال جلالی، همزمان با ابتدای فصل بهار ( اعتدال بهاری)  بوده و شامل 12 ماه سی روزه و 5 روز اضافه در انتهای ماه دوازدهم است و معمولا هر چهار سال یک بار ، کبیسه ی چهار ساله و بعد 7 یا 8 دوره کبیسه چهار ساله و یک کبیسه پنج ساله اجرا می شود. نام ماه ها در تقویم جلالی، همان نام ماه های ایران باستان است. تقویم جلالی را می توان دقیق ترین تقویم جهان دانست، چون همیشه با سال خورشیدی هماهنگی دارد؛  در حالی که حتی تقویم میلادی، هر 10000 سال حدود 3 روز با سال خورشیدی اختلاف پیدا می کند. هم اکنون، تقویم رسمی ایران خورشیدی و بر پایه تقویم جلالی است. این تقویم بنا به نماینده جامعه زرتشتیان و تنی چند از نمایندگان در مجلس شورای ملی، این گاهشماری خورشیدی کبیسه دار را از یازدهم فروردین ماه 1304 هجری شمسی با نام های دوازده ماه دیگر باره در ایران پارسی بر قرار شد و سال هجری قمری به سال هجری شمسی تبدیل گردید و به جای محرم و صفر و ربیع و جز آن، فروردین و اردیبهشت و خرداد استفاده شد.

 ^{حکیم عمر خیام (427 -510 خ)}

^{ریاضیدان, منجم, شاعر, ... ایرانی با مشاهدات نجومی و محاسبات دقیق ریاضی, در هر دوره 33ساله، سال های کبیسه را بصورت 7 کبیسه 4 ساله و یک کبیسه 5 ساله و همچنین دریافت که در یک سال خورشیدی بین زمان اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی (برابری شب و روز) 186 روز و بقیه سال 179 روز است. از این رو 6 ماه نخست سال را 31 روزه و 5 ماه  بعدی هر یک 30 روز و ماه پایانی را 29 روز. که در جهان مدرن امروزی یکی از دقیق ترین سالنمای خورشیدی می باشد .}

^{در سال 400 یزدگردی، زرتشتیان ایران و 120 سال بعد یعنی در سال 520 یزدگردی، پارسیان هندوستان این روش  کبیسه گیری 120 ساله را فراموش کردند و در نتیجه گاه شماری یزدگردی (دینی) که هر 4 سال یکروز از گاه شماری جلالی (رسمی ایرانی) پیشی می گیرد بدون کیبسه اجرا می کنند.}

^{در سال 1349 خورشیدی روانشاد موبد اردشیر آذرگشسب بزرگ موبد جامعه زرتشتیان ایران با همکاری, روانشاد پروفسور ذبیح بهروز منجم نامی و استاد دانشگاه ، سالنمای دینی کنونی زرتشتیان را که سه سال پیاپی 365 روز و سال چهارم را 366 روز ( پنجه 6 روزه ) برای همه زرتشتیان جهان پیشنهاد نمودند که زرتشتیان ایران با شادمانی آن را پذیرا شدند ولی مشگل شان این بود که برابری گاهشماری قدیمی, یزدگردی, با گاه شمار جدید, فصلی، را برای اجرای مراسم آیینی خودشان, نمی دانستند.} 

^{از این رو "آقای م خسرویانی" بنا بخواسته موبد بزرگوار، جدولی مبنی برهمخوانی دو گاهشماری تهیه کردند که در آنزمان ایشان افتخار همکاری با موبد آذرگشسب در شرکت ملی نفت ایران را داشتند, ایشان در قسمت بازرگانی و آقای خسرویانی در سازمان  مهندسی شرکت ملی نفت ایران بودند، و روش تبدیل گاهشماری یزدگردی به فصلی را تهیه و در دسترس همگان قرار گرفت که بازنگری شده آن را در اینجا خواهید دید.}

^{پارسیان هند هنوز هم گاهشماری بدون کبیسه یزدگردی را استفاده می برند و برای نمونه در نوروز سال 1384 خورشیدی, روز اورمزد و فروردین ماه گاه شمار فصلی برابر با روز شهریور و آبان ماه یزدگردی است و یا نوروز یزدگردی برابر با روز اردیبهشت و شهریور ماه فصلی برابر با "20 آگوست" یعنی 4 ماه و 28 روز از گاه شمار فصلی پیشی گرفته است.}

^{شایسته است تا اطلاعات لازم زیر نیز دانسته شود:}

^{با پیشرفت دانش امروزی نشان داده می شود که زمین گرد و پیوسته بدور خورشید می چرخد و کوچکترین واحد زمان "نانو سِکِند" است ولی در روزگار پیشین زمین را مسطح می انگاشتند که خورشید, ماه و ستارگان بدورش می چرخیدند و کوچکترین واحد زمان یک شبانه روز بود. روز خورشیدی را برابر با زمان گردش یک دور زمین بدور خورشید و روز نجومی را برابر با زمان گردش زمین بدور یک ستاره می دانند که یک روز نجومی از روز خورشیدی کوتاه تر است.}

^{1 – سال یزدگردی  =>  (سال رسمی منهای 10 ) و یا سال رسمی  =>  (سال یزدگردی  + 10)} 

^{2 - سال شاهنشاهی ( تاجگذاری کورش بزرگ )  => (سال رسمی + 2500) و یا=> (سال میلادی +559 )  .}

^{3 - سال میلادی =>  (سال رسمی ایرانی +  621 ) و یا => ( سال یزدگردی  + 631) .}

^{4 - سال دینی زرتشتیان => (سال میلادی + 1738) و یا => (سال رسمی + 2359) .}

 ^{5 – سال قمری  =>367 .354/ 2422. * 365  سال رسمی )  .}

^{6- سال رسمی =>  2422. 365/  ( 367 .354 * سال قمری ) .}

 ^{7- سالی, گاه شماری جلالی, کبیسه می باشد که اگر آنرا بر عدد 33 بخش کنند بافیمانده آن یکی از اعداد : 1 , 5 , 9 , 13 , 17 , 22 , 26 , و یا عدد 30 باشد .}

 ^{لازم به یادآوریست که درزمان های پیشین رسم بر این بوده تا موقوفات, مراسم, جشن ها, زایش ها, درگذشت ها, .. را به تاریخ دینی بصورت نوشته و یا حتی بر روی ظروف فلزی حک می کردند که اکنون می توان تاریخ درست آن ها, به روز را از روی همین جدول پیوست دانست.}

^{گردآورنده و نوشتار: آقای ماشااله خسرویانی}